بیماری رادیکولوپاتی یا عصب تحت فشار یا عصب باریکش، هنگامی ایجاد میشود که بافت‌های اطراف یک عصب مانند استخوان‌ها، غضروف‌ها، ماهیچه‌ها یا تاندون‌ها فشار بیش از حدی روی آن وارد کنند. این فشار عملکرد عصب را مختل کرده ، باعث درد، احساس سوزن سوزن شدن، بی‌حسی یا ضعف میشود. رادیکولوپاتی در مناطق مختلفی از بدن ممکن است ایجاد شود. به عنوان مثال وجود دیسک ستون فقرات در ستون فقرات کمری ممکن است ریشه یک عصب را تحت فشار قرار داده و باعث دردی شود که از کمر تا پا کشیده میشود. همچنین، رادیکولوپاتی در مچ دست می‌تواند موجب درد و بی‌حسی در دست و انگشتان شود. عصب باریکش خفیف در اکثر افراد ، طی چند روز یا چند هفته، با استراحت و دیگر درمان‌های محافظه کارانه، بهبود می‌یابد. اما گاهی برای برطرف کردن درد لازم است جراحی انجام شود.
نواحی‌ای که رادیکولوپاتی معمولا در آن‌ها ایجاد میشود
بعضی از اعصابی که معمولا به رایوکولاپتی مبتلا می‌شوند عبارتند از:
- عصب میانییا مدین: این عصب در امتداد ناحیه میانی بازو تا مچ دست کشیده شده و تامین حس دست را برعهده دارد. تحت فشار قرار گرفتن این عصب در مچ دست ممکن است به سندرم تونل کارپال منجر شود.
- عصب زند زیرینیا عصب اولنار: این عصب از سمت خارجی (قسمت جانبی) بازو از آرنج خارج شده و حسدهی بخش جانبی (ناحیه خارجی) بازو را بر عهده دارد. عصب اولنار در بخشی از ارنج قرار دارد که در صورت ضربه خوردن درد بسیار شدیدی را ایجاد خواهد کرد.
- عصب شعاعییا عصب رادیال: عصب شعاعی از ناحیه میانی بازو (سمت انگشت شست) عبور کرده و تا پایین دست کشیده میشود. باریکش عصب رادیال اغلب موجب درد دست یا بازو در سمتی که شست قرار گرفته میشود.
- عصب رانی: عصب رانی (فمورال) از استخوان ران تا زانو شما کشیده شده و در صورت تحت فشار قرار گرفتن باعث بروز درد در این منطقه میشود.
- عصب پوستی خارجی ران: باریکش عصب پوستی خارجی ران باعث درد در طول ناحیه جلو و خارج ران میشود. این مشکل ممکن است در اثر استفاده از کمربند، ، بارداری یا افزایش وزن ایجاد شود.
اعصاب کف پایی: اعصاب کف پا چنان که از نامشان پیداست در کف پاها قرار گرفته‌اند و در صورت تحت فشار قرار گرفتن باعث احساس سوزن سوزن شدن و خواب‌رفتگی در پاها می شوند.
- عصب درشت‌نییا تیبیا: عصب تيبيا در طول استخوان درشت‌نی (بزرگترين استخوان در ناحیه پایینی پا) از زانو تا مچ پا کشیده شده است. رادیکولوپاتی این عصب ممکن است در هر نقطه از مسیر آن موجب درد شود.
- عصب نازک‌نی: عصب نازک‌نی یا پرونئال در امتداد ساق پا کشیده شده و در صورت آسیب دیدگی (مثلا پس از جراحی جایگزینی مفصل ران) ممکن است باعث عارضه ” افتادگی شدید مچ پا ” (food drop) شود طوری که حتی قادر به بالا آوردن مچ پا نباشد.
- اعصاب گردنی: تحت فشار قرار گرفتن اعصاب ناحیه بالایی ستون فقرات (ستون فقرات گردنی) اغلب منجر به درد و ضعف در بازو می شود. رادیکولوپاتی گردنی ممکن است باعث ایجاد سردرد یا درد عمیق در زیر سینه شود.
- عصب سیاتیک: عصب سیاتیک ازناحیه کمری ستون فقرات خارج شده و از پشت تا پایین پا کشیده میشود. باریکش این عصب بسیار شایع بوده و موجب درد سیاتیکی میشود.
عوامل خطر
عوامل زیر ممکن است خطر ابتلا به یک عصب باریکش را افزایش دهند:
- جنسیت: خطر ابتلا به سندرم تونل کارپال در زنان، احتمالا به این دلیل که تونل‌های کارپال کوچکتری دارند ، بیشتر است.
- استخوان‌رُست: آسیب‌دیدگی یا هر وضعیت دیگری مانند آرتروز که سبب ضخیم شدن استخوان شود ، باعث ایجاد استخوان‌رُست (خار استخوان یا استئوفیت) میشود. استخوان‌رُست می‌تواند موجب سفت شدن ستون فقرات (کم شدن انعطاف آن) و نیز تنگ شدن فضایی که عصب از آن عبور می‌کند شود و بدین ترتیب باعث وارد امدن فشار بر عصب شود.
- آرتریت روماتوئید: التهاب ناشی از آرتریت روماتوئید ممکن است موجب تحت فشار گرفتن عصب ، به ویژه در مفاصل شود.
- بیماری تیروئید: افراد مبتلا به بیماری تیروئید بیشتر در معرض خطر ابتلا به سندرم تونل کارپال قرار دارند.
سایر عوامل خطر عبارتند از:
- دیابت: احتمال ابتلا به عصب باریکش در افراد مبتلا به دیابت بیشتر است.
- استفاده بیش از حد از یک عضو: مشاغل یا سرگرمی‌هایی که مستلزم انجام حرکات تکراری دست، مچ دست یا شانه باشند، مانند کار در خط مونتاژ، احتمال ابتلا به رادیوکولاپتی را افزایش می‌دهند.
- چاقی زیاد: وزن بیش از حد ممکن است باعث رادیکولوپاتی شود.
- بارداری: افزایش آب و وزن بدن در دوران بارداری ممکن است باعث تورم و التهاب مسیرهای عبور اعصاب و نتیجتا وارد آمدن فشار برعصب‌ها شود.
- استراحت در بستر طولانی مدت: دراز کشیدن طولانی مدت می‌تواند خطر ابتلا به عصب تحت فشار را افزایش دهد.
علائم عصب تحت فشار
علائم و نشانه‌های عصب تحت فشار عبارتند از:
- بی‌حسی یا کم شدن حس در ناحیه‌ای که توسط عصب حسدهی میشود.
- درد شدید، تیرکشنده یا احساس سوزشی، که ممکن است به نواحی دیگری از بدن هم کشیده شود.
- احساس مور مور شدن یا جزجز کردن، سوزن سوزن شدن و کرختی (خواب‌رفتگی)
- ضعف عضلانی در منطقه آسیب دیده
- خواب رفتگی مکرر دست و پا
مشکلات مرتبط با عصب باریکش ممکن است هنگام خواب بدتر شود.
تشخیص عصب تحت فشار
برای تشخیص عصب تحت فشار پزشک از بیمار در مورد علائم او سوالاتی پرسیده و بدن او را معاینه می‌کند. اگر پزشک به وجود رادیکولوپاتی در یک عصب شک کند، ممکن است آزمایشات دیگری تجویز کند. این ازمایش‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- مطالعه هدایت عصبی: مطالعه هدایت عصبی ، تکانه‌های الکتریکی عصب و عملکرد عضلات و اعصاب را از طریق الکترودی که روی پوست قرار داده میشود مورد سنجش قرار می‌دهد ؛ این آزمایش تکانه‌های الکتریکی در پیام‌های عصبی را هنگام عبور یک جریان ضعیف الکتریکی از آن اندازگیری می‌کند. پزشک بر اساس نتایج ازمایش متوجه میشود که آیا عصب آسیب‌دیده است یا خیر.
- الکترومیوگرافی (نوار عصب و عضله EMG): در طول الکترومیوگرافی، پزشک یک الکترود سوزنی شکل را از طریق پوست به عضلات مختلف وارد می‌کند. این آزمون فعالیت الکتریکی عضلات را در هنگام انقباض و زمان استراحت آن‌ها ارزیابی می‌کند. بر اساس نتایج این آزمایش پزشک از وجود یا عدم وجود آسیب عصبی‌ای که منجر به اختلال عملکرد عضلانی شده باشد مطلع میشود.
- تصویرسازی تشدید مغناطیسی (MRI): در این آزمایش از یک میدان مغناطیسی قدرتمند و امواج رادیویی استفاده میشود تا تصاویری حاوی جزئیات بالا و از جهات مختلف از ناحیه مورد نظر ایجاد شوند. ام‌آرآی در صورتی تجویز میشود که پزشک به وجود رادیوکولاپتی در ریشه عصب مشکوک شده باشد.
- سونوگرافی با وضوح بالا: در ازمایش سونوگرافی با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا تصاویری از اندام‌ها و بافت‌های درون بدن ایجاد میشود.استفاده از این روش برای تشخیص سندرم‌های اعصاب تحت فشار، مانند سندرم تونل کارپال مفید است.
درمان
برخی از روش‌های درمانی برای عصب تحت فشار عبارتند از:
استفاده از آرتز(آتل بندی)
استفاده از اتل، در صورت امکان، در منطقه آسیب دیده می‌تواند از آسیب بیشتر جلوگیری کرده و کمک کند تا عصب بهبود یابد. این روش یک درمان استاندارد برای باریکش اعصاب دست و مچ دست است. بسیاری از مردم برای این که از تحریک رادیوکولاپتی در طول شب جلوگیری کرده و خواب بهتری داشته باشند، در هنگام خواب از آتل استفاده می‌کنند. اتل‌بندی کمک می‌کند تا فشار از روی عصب برداشته یا کم شود.
فیزیوتراپی
یک فیزیوتراپیست به بیمار تمرینات و حرکاتی را آموزش می‌دهد تا با تقویت و کشش عضلات منطقه آسیب‌دیده فشار از روی عصب برداشته شود. همچنین ممکن است توصیه‌هایی برای تغییر فعالیت‌هایی که فشار روی عصب را تشدید می‌کنند به بیمار ارائه دهد.
استفاده از دارو
داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند داروهای حاوی ایبوپروفن یا ناپروکسن سدیم می‌توانند در کاهش درد موثر باشند. استفاده از داروهای کورتیکواستروئید (کورتون) ، چه از طریق بلع و چه از راه تزریق نیز ممکن است به کاهش درد و التهاب کمک کند.
جراحی
اگر عصب تحت فشار پس از چند هفته تا چند ماه با درمان‌های محافظه‌کارانه بهبود نیافت، ممکن است پزشک تصمیم بگیرد برای رفع فشار روی عصب عمل جراحی انجام دهد. نوع عمل جراحی بستگی به محل عصب تحت فشار دارد. به عنوان مثال در یک جراحی ممکن است استخوان‌رست‌ها یا بخشی از یک دیسک اسیب‌دیده در ستون فقرات برداشته شوند و یا رباط مچ دست آزاد میشود تا فضای بیشتری برای عبور عصب از مچ فراهم شود.
روش‌های درمانی خانگی برای عصب تحت فشار
راه‌های مختلفی وجود دارد که با استفاده از آن‌ها می‌توان درد و ناراحتی ناشی از عصب تحت فشار را برطرف کرد.
استراحت و خوابیدن بیشتر
خواب برای درمان و بهبود عصب ضروری است. بدن در طول خواب خود را ترمیم می‌کند، بنابراین خواب بیشتر زمان بیشتری برای انجام این کار به بدن داده و به سرعت باعث برطرف شدن علائم میشود. در بسیاری از موارد، استراحت دادن ناحیه آسیب‌دیده و خواب بیشتر کافی است تا عصب تحت فشار خود به خود بهبود یابد. پرهیز از استفاده بیش از حد از عصب در طول دوره بهبود ان نیز ضروری است. آسیب عصبی می‌تواند در اثر استفاده بیش از حد از آن بدتر شود. فرد مبتلا به عصب باریکش باید از انجام هرگونه حرکتی که باعث تحریک عصب میشود اجتناب کرده و نیز تلاش کند تا در موقعیتی بخوابد که فشار روی عصب کاهش یابد.
تغییر دادن حالت بدنی
عصب تحت فشار ممکن است به دلیل وضعیت و فرم نادرست بدن بدتر شود. نشستن یا ایستادن در یک وضعیت نادرست برای مدت طولانی، باعث ایجاد فشار غیر ضروری روی بدن میشود که ممکن است به ستون فقرات و عضلات آسیب رسانده و منجر به رادیکولوپاتی شود. استفاده از کوسن، صندلی‌های قابل تنظیم و بالش‌های محافظ گردن در هنگام نشستن کمک می‌کند تا فشار کاهش یافته و عصب بتواند بهبود یابد.
ارگونومیک کردن محیط و شرایط کار
افرادی که با مشکل عصب تحت فشار درگیر هستند می‌توانند تغییراتی در شرایط و وسایلی که با ان‌ها کار می‌کنند ایجاد کنند. به عنوان مثال استفاده از ماوس و صفحه کلید ارگونومیک می‌تواند به کاهش فشار روی عصب دست و مچ دست کمک کند. بالا بردن مانیتور کامپیوتر تا موازات سطح چشم نیز ممکن است در کاهش درد گردن و گردن‌دردهای ناشی از نگاه کردن به موبایل، صفحه کامپیوتر و … موثر باشد. استفاده از یک میز کار ایستاده می‌تواند به حفظ حرکت و انعطاف‌پذیری ستون فقرات کمک کرده و در نتیجه کمر درد را کاهش دهد. بهترین روش برای پیدا کردن موقعیت بدنی مناسب برای هر فرد است این است که تنظیمات مخلتف را آزمایش کند تا ببیند کدام موقعیت باعث کاهش فشار میشود.
حرکات کششی و یوگا
حرکات کششی ملایم و یوگا ممکن است در کاهش تنش و فشار منطقه موثر باشد. مراقب باشید که حرکات کششی خیلی شدید و یا عمیق نباشند ، زیرا ممکن است علائم بدتر شوند. در صورت بروز هر گونه درد یا ناراحتی در هنگام ورزش، باید بلافاصله ورزش را متوقف کرد تا از آسیب رسیدن به عصب جلوگیری شود.
بالا بردن پاها
بالا بردن پاها در افراد مبتلا به رادیکولوپاتی اعصاب ستون فقرات ممکن است به کاهش فشار از روی عصب درگیر کمک کند. برای این کار می‌توان چند بالش در زیر زانو قرار داد ، تا پاها در زاویه درجه ۴۵ درجه نسبت به بدن قرار بگیرند.
استفاده از بسته‌های گرما و سرما
در بسیاری از موارد استفاده متناوب از بسته‌های گرما و سرما می‌تواند باعث کاهش تورم و التهاب شود. ترکیب گرما و سرد، گردش خون تازه را در منطقه افزایش می‌دهد که می‌تواند به کاهش درد کمک کند. قرار دادن کیسه یخ در ناحیه آسیب دیده به مدت ۱۵ دقیقه ، سه بار در روز التهاب را کاهش خواهد داد. از پدهای حرارتی روی ناحیه اسیب‌دیده می‌توان برای مدتی طولانی‌تر، حداکثر تا یک ساعت، سه بار در روز استفاده کرد.
تغییر سبک زندگی
در دراز مدت، انجام یک ورزش کم فشار، مانند پیاده روی، شنا، و یا دوچرخه‌سواری، همراه با یک رژیم غذایی روزانه می‌تواند به کاهش علائم عصب تحت فشار کمک کرده و بدن را خوش فرم نگه دارد. کم کردن وزن اضافی در کاهش فشار روی اعصاب موثر است و انجام چند تمرین حرکتی منظم نیز التهاب را کاهش می‌دهد. انجام حرکات کششی قبل و بعد از تمرینات کم فشار در حفظ انعطاف پذیری بدن و کاهش فشار و التهاب نواحی اطراف اعصاب کمک می‌کند.
