نورالژی تریژمینال یا به‌عبارتی درد عصب سه قلو نوعی ناهنجاری است که موجب درد شدید و اسپاسم عضلات صورت می‌گردد. در این بیماری، حملات شدید و درد صورت برق آسا می‌تواند بدون هشدار رخ داده و یا با لمس کردن مناطق خاصی از صورت ایجاد شود.
با وجود اینکه علت دقیق درد عصب سه قلو به‌طور کامل درک نشده اما این مشکل اغلب ناشی از فشرده شدن یک عصب توسط رگ خونی است. ممکن است جهت درمان این عارضه از دارو، تزریقات، فیزیوتراپی، جراحی و پرتو درمانی استفاده شود.
نورالژی تریژمینال چیست؟
نورالژی تریژمینال به درد ناگهانی در صورت گفته میشود که به‌دلیل صدمه یا آسیب‌دیدگی یک عصب رخ میدهد. عصب سه قلو پنجمین عصب جمجمه‌ای است که در ساقه مغز در داخل جمجمه قرار دارد. این عصب به ۳ شاخه تقسیم شده و سپس برای ایجاد حس و حرکت در صورت از جمجمه خارج میشود:
- عصب چشمی (v1) که تامین کننده حس نواحی پیشانی و چشم‌ها است.
- عصب ماگزیلار یا آرواره‌ای بالا (v2) که تامین کننده حس نواحی گونه، لب فوقانی و سقف دهان است.
- عصب ماندیبولار یا آرواره‌ای پایین (v3) که تامین کننده حس نواحی فک و لب تحتانی است. این عصب موجب حرکت عضلاتی میشود که در گاززدن، جویدن و بلعیدن استفاده میشوند.
زمانی که عصب تریژمینال تحریک میشود، حمله درد شدید در صورت رخ میدهد. درد عصب سه قلو که به‌دلیل تیک غیرقابل کنترل ناشی از درد صورت رخ میدهد به عارضه تیک دولورو معروف است. این بیماری بسیار جدی است چرا که می‌تواند در بسیاری از جنبه‌های زندگی یک فرد مداخله ایجاد کند .
درد عصب سه قلو معمولی درد شدید شبیه شوک الکتریکی است که در فواصل کوتاه در یک طرف صورت رخ میدهد. این درد که یک ساعت و یا بیشتر طول می‌کشد به صورت حملات مکرر رخ میدهد. بیمار ممکن است در ابتدا حملات کوتاه و خفیف با دوره‌های بهبود را تجربه کند. اما لازم به ذکر است که این بیماری می‌تواند پیشرفت کرده و موجب حملات طولانی‌تر و مکرر توام با درد شدید شود.
دلایل درد صورت ناشی از عصب تریژمینال
علت دقیق بیماری درد عصب سه قلو مشخص نیست اما اغلب به نظر می‌رسد که این بیماری ناشی از فشرده شدن عصب تریژمینال یا تحت تاثیر قرار گرفتن آن توسط یک شرایط نهفته است.
تحت فشار قراردادن عصب تریژمینال
شواهد حاکی از آن است که در ۹۵% از موارد، عارضه نورالژی تریژمینال ناشی از وارد آمدن فشار به عصب تریژمینال در نزدیکی محل ورود عصب به ساقه مغز است. این قسمت پایین‌ترین بخش مغز است که با طناب نخاعی ادغام می‌گردد. در بسیاری از موارد، این فشار ناشی از له شدن ( فشرده شدن) عصب تریژمینال توسط یک شاهرگ یا یک ورید است.
این عروق خونی طبیعی در یک نقطه حساس به‌طور تصادفی با عصب سه قلو تماس برقرار می‌کنند. مشخص نیست که چرا این فشار در برخی نه همه افراد می‌تواند موجب حملات دردناک شود چراکه هر فرد مبتلا به چنین عارضه ای دچار درد نخواهد شد. ممکن است علت این امر این باشد که در برخی افراد، فشار وارده به عصب سه قلو موجب از بین رفتن لایه حفاظتی خارجی ( غلاف میلین) شده و ممکن است منجربه انتقال سیگنالهای درد غیرقابل کنترل در امتداد عصب شود.
سایر علل نهفته
دلایل دیگر فشرده شدن یا آسیب دیدن عصب تریژمینال عبارتند از:
- تومور
- کیست: کیسه پر از مایع
- بدشکلی شریانی: اختلال غیرطبیعی عروق و رگ‌ها
- مولتیپل اسکلروزیس (ام اس): بیماری دراز مدتی که به سیستم عصبی آسیب میرساند.
نشانه های درد صورت ناشی از اختلال عصب تریژمینال
- علائم اصلی بیماری درد عصب سه قلو شامل حملات ناگهانی درد شدید در صورت است که ممکن است چند ثانیه تا حدودا ۲ دقیقه طول بکشد.
- درد ناشی از این عارضه اغلب طاقت‌فرسا و شبیه شوک الکتریکی توصیف شده است. حملات می‌توانند به قدری شدید باشند که شما قادر به انجام کاری نباشید.
- بیماری اختلال عصب تریژمینال معمولا یک سمت صورت و در موارد نادر گرچه به صورت همزمان رخ نمی‌دهد اما ممکن است هر دو سمت صورت را تحت تاثیر قرار دهد.
- درد می‌تواند در دندان‌ها، فک پایین، فک بالا، گونه‌ها و به ندرت در پیشانی و چشم احساس شود.
- هر چند حملات معمولا به‌طور غیرقابل پیش بینی رخ می‌دهند اما ممکن است حمله‌ای که قرار است اتفاق بیاقتد را احساس کنید.
- بعد از کاهش درد حاد اصلی ممکن است دچار درد خفیف یا احساس سوزش شوید. ممکن است در بین حملات، گرفتگی عضلات مستمر، درد یا حس سوزش داشته باشید.
- ممکن است به مدت چند روز، چند هفته یا چند ماه به‌طور منظم احساس درد کنید. برخی مواقع ممکن است این درد به‌طور کامل برطرف شده و به مدت چند ماه یا چند سال به سراغ شما نیاید. این دوره به بهبود بیماری معروف است.
علائم محرک‌ها
حملات ناهنجاری اختلال عصب تریژمینال ممکن است به دلیل انجام کارها یا حرکات خاص نظیر موارد زیر رخ دهد:
- صحبت کردن
- خندیدن
- جویدن
- مسواک زدن دندان‌ها
- شستن صورت
- لمس ملایم صورت
- اصلاح یا میکاپ صورت
- بلعیدن
- بوسیدن
- برخورد کردن نسیم خنک یا هوای دستگاه تهویه با صورت
- حرکات سر
- لرزش‌ها نظیر راه رفتن یا سفر با ماشین
البته لازم به ذکر است که درد می‌تواند به خودی خود و بدون هیچ عاملی نیز رخ بدهد.
تشخیص علت درد صورت
- معاینه فیزیکی: پزشک، بیماری درد عصب سه قلو را بر اساس توصیف درد بیمار تشخیص خواهد داد:
- نوع: درد مرتبط با عصب سه قلو ناگهانی، برق آسا و کوتاه است.
- موقعیت: قسمت‌هایی از صورت که تحت تاثیر درد هستند به پزشک خواهند گفت که آیا عصب تریژمینال درگیر است یا خیر.
- محرک‌ها: درد مرتبط با اختلال عصب تریژمینال معمولا با تحریک خفیف گونه‌ها نظیر خوردن، صحبت کردن و یا حتی قرار گرفتن در معرض نسیم خنک ایجاد میشوند.
- معاینه عصبی: لمس کردن و معاینه کردن بخش‌هایی از صورت می‌تواند در تشخیص محل دقیق درد به پزشک کمک کند. اگر به نظر می‌رسد که به بیماری نورالژی تریژمینال مبتلا هستید معاینه عصبی کمک می‌کند تا پزشک تشخیص دهد که کدام شاخه‌های عصب تریژمینال آسیب دیدند.
- آزمایش‌های رفلکس نیز می‌توانند به پزشک کمک کنند تا تشخیص دهد که آیا علائم موجود ناشی از فشرده شدن یک عصب یا شرایط دیگر است.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی): پزشک برای تشخیص اینکه آیا عارضه نورالژی تریژمینال ناشی از بیماری مولتیپل اسکلروزیس یا یک تومور هست یا خیر، به بیمار اسکن ام آر آی از سر را تجویز خواهد کرد. در برخی موارد، پزشک ممکن است جهت مشاهده وضعیت شاهرگ‌ها و وریدها و بررسی جریان خون یک ماده رنگی را به رگ خونی بیمار تزریق کند (آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی).
درمان درد صورت ناشی از اختلال عصب تریژمینال
- برخی از روش‌های درمانی برای درد صورت ناشی از اختلال عصب تریژمینال عبارتند از:
دارو
داروهای بدون نسخه نظیر آسپرین و ایبوپروفن در درمان درد عصب سه قلو موثر نیستند. داروهای ضد تشنج و شل کننده عضلات برای انسداد سیگنالهای درد عصب تریژمینال تجویز میشوند.
این داروها، درمان‌های اولیه بیماری نورالژی تریژمینال هستند و تا زمانی مصرف میشوند که درد کنترل شده و عوارض جانبی در فعالیتهای بیمار مداخله ایجاد نکنند. تقریبا ۸۰% از بیماران حداقل برای مدت کوتاه با مصرف دارو احساس تسکین می‌کنند. برای کنترل موثرتر درد ، داروها باید طبق یک برنامه منظم مصرف شوند تا سطح ثابت در خون حفظ شود.
- داروهای ضد تشنج نظیر کاربامازپین، اکس کاربازپین، گاباپنتین ( نورونتین)، فنی توئین (دیلانتین)، لاماتروژین و پرگابالین جهت کنترل درد ناشی از اختلال عصب تریژمینال استفاده میشوند.
- گاهی اوقات، شل‌کننده‌های عضلانی نظیر ایبوپروفن در درمان نورالژی تریژمینال موثر هستند.
تزریق گلیسرول
گلیسرول
تزریق گلیسرول روشی است که به‌صورت سرپایی و در طول یک شب انجام میشود.
این روش از طریق تزریق داروی آرامش‌بخش به داخل ورید صورت می‌گیرد. در تزریق گلیسرول، یک سوزن نازک از طریق سوراخی که در گونه و نزدیک به دهان بیمار ایجاد شده وارد صورت شده و از طریق شکاف طبیعی در پایه جمجمه هدایت میشود. درست در داخل شکاف، گانگلیون تریژمینال ( گره‌های عصبی) جایی که تمام سه عصب با هم در تلاقی هستند وجود دارد. گلیسرول موجب شناورشدن گانگلیون شده و به فیبرهای دمیلیناسیون آسیب میرساند.
تخریب رادیوفرکانسی
آسیب حرارتی عصب – الکترود
در این روش که به‌طور معمول به صورت سرپایی انجام میشود بیمار به مدت چند دقیقه و درحالی که یک سوزن از طریق گونه او عبور کرده و به سمت شکاف طبیعی در ساقه جمجمه حرکت می‌کند در حالت بیهوشی قرار دارد.
سپس جراح بیمار را از حالت بیهوشی بیدار می‌کند و یک جریان الکتریکی خفیف از طریق سرنگ را به سمت قسمتی ازعصب تریژمینال هدایت می‌کند. این حالت موجب حس گزگز یا مورمور در بیمار میشود. زمانی که سوزن وارد بدن میشود حس گزگز در همان ناحیه درد نورالژی تریژمینال رخ میدهد. هنگامی که جراح قسمتی از عصب را که با درد درگیر است تشخیص داد بیمار دوباره بیهوش شده و جریان رادیوفرکانسی از طریق سوزن وارد بدن بیمار میشود تا بخشی از عصب به صورت عمدی تخریب شود.
تزریقات بوتاکس
مطالعات کمی که در این زمینه انجام شده حاکی از آن است که ممکن است تزریقات بوتاکس در برخی افراد که دیگر از مصرف داروها بهره‌ای نمی‌برند موجب کاهش درد ناشی از بیماری اختلال عصب تریژمینال شود. اما قبل از اینکه این روش برای درمان بیماری به‌طور گسترده انجام شود تحقیقات بیشتری باید صورت گیرد.
طب سوزنی
طب سوزنی نوعی روش درمانی است که در طی آن با استفاده از سوزن‌های نازک نقاط خاصی از بدن تحریک میشوند. این روش درمانی می‌تواند به افرادی که از درد و شرایط مختلف رنج می‌برند کمک کند.
در حقیقت طب سوزنی در مقایسه با داروهایی که اغلب تجویز میشوند اثرپذیری زیادی را در کنترل علائم درد عصب سه قلو نشان داده است. ترکیب موثر طب سوزنی با داروهای تجویز شده در بهبود درد شدید مرتبط با بیماری نوالژی تریژمینال مفید است.
تحریک الکتریکی عصب محیطی (PENS)
از آن‌جایی که تحریک الکتریکی عصب محیطی بدون استفاده از داروهای قوی یا جراحی تهاجمی می‌تواند جهت درمان علائم حاد نورالژی تریژمینال بکار رود این روش به عنوان پیشرفت نوین در درمان بیماری اختلال عصب تزی‌ژمینال شناخته شده است. این روش درحقیقت ترکیبی از روش درمانی تحریک الکتریکی عصب با عبور از پوست (تنس) با الکترو طب سوزنی است.
در اصل، این نوع درمان مزایای هر دو روش درمانی فوق را به شیوه بسیار موثر در کنترل درد بکار می‌برد. تنس یک روش درمانی بسیار رایج است. در این روش جهت درمان انتهای عصب و جلوگیری از احساس درد، امواج الکتریکی بدون نیاز به سوزن از پوست عبور می‌کند.
روش تحریک الکتریکی عصب محیطی که از زیر پوست انجام میشود کمی متفاوت است چراکه امواج الکتریکی از طریق پوست دریافت میشوند.
تفاوت اساسی در هر دو روش فوق این امکان را فراهم می‌کند تا روش تحریک الکتریکی از زیر پوست به طور مستقیم انتهای عصبی را که موجب درد عصب شده را مورد هدف قرار دهد. هنگامی که روش تنس اجرا میشود برخی مواقع، پوست می‌تواند به عنوان یک مانع عمل کرده و درنتیجه برخی از تحریکات الکتریکی از طریق دفاع طبیعی پوست از دست برود. بنابراین روش تحریک الکتریکی عصب محیطی از زیر پوست می‌تواند مستقیما به ریشه مشکل دست یابد و در این روش هیچ یک از قدرت اثر الکترودها از دست نخواهد رفت.
روش
در روش تحریک الکتریکی عصب محیطی از زیر پوست که با استفاده از امواج الکتریکی کم ولتاژ انجام میشود جهت تسکین درد، جریان الکتریکی به بافت آسیب دیده یا اعصاب محیطی منتقل میشود.
در واقع، این روش موجب تضعیف اعصاب بیش فعالی میشود که موجب درد میشوند. در این روش درمانی هیچ عصبی تخریب نمی‌شود بلکه حساسیت اعصاب نسبت به درد کمتر میشود.
جریان الکتریکی کم ولتاژ از طریق سوزنی که به‌طور خاص طراحی شده به لایه‌ای از بافت، دقیقا در زیر سطح پوست و نزدیک به عصب خاص یا انتهای عصبی که در ناحیه دردناک قرار دارد منتقل می‌گردد. با استعمال مقدار کمی از داروی بی حسی موضعی بر روی پوست، سوزن تزریق می‌گردد.
سوزن به یک دستگاه خاص متصل است. بعد از روشن شدن دستگاه جریان الکتریکی به پوست منتقل می‌گردد. این روش حدودا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. سپس دستگاه خاموش شده و سوزن از پوست خارج میشود. مدت کوتاهی بعد از اتمام درمان بیماران می‌توانند به منزل بروند.
تحریک تریژمینال
پزشک ممکن است جهت درمان نورالژی تریژمینال روش تحریک عصب تریژمینال را پیشنهاد بدهد. در این روش که به تحریک عصب تریژمینال معروف است پزشک عصب تریژمینال را موردهدف الکترودها (سیم فلزی که سیگنالهای الکتریکی خفیف را هدایت می‌کند) قرار میدهد.
روش
در طول این روش، شما باید به پشت بخوابید. پزشک برای بی‌حس کردن صورت از داروی بی‌حسی موضعی استفاده می‌کند و سپس الکترودهای کوچک (سیم فلزی که سیگنالهای الکتریکی خفیف را هدایت می‌کنند) را در زیر پوست قرار میدهد.
پزشک با استفاده از سی تی اسکن اطمینان می‌یابد که الکترودها برای درمان درد در محل مناسب قرار گرفتند یا خیر. سپس الکترودها را به محرک عصبی خارجی ( دستگاهی که جریان الکتریکی خفیفی را منتشر می‌کند) متصل می‌کند. در مرحله بعد عصب بیمار جریان الکتریکی خفیف را دریافت می‌کند. ممکن است بیمار در ناحیه آسیب دیده صورت دچار چنین حساسیت‌های پوستی شود:
- سوزش
- خارش
- سوزن سوزن شدن یا گزگز
به محض اینکه چنین احساسی را پیدا کردید دستگاه محرک عصبی خارجی به‌طور موقت روی پوست قرار گرفته و به الکترودها متصل می‌ماند. برای تعیین اینکه ایا تحریک عصبی برای شما مفید است یا خیر باید یک دوره تحریک سختی را تجربه کنید.
اگر برای درمان درد صورت ناشی از اختلال عصب تریژمینال، قصد انجام روش تحریک الکتریکی عصبی را دارید باید به مدت یک شب برای مراقبت در بیمارستان بستری شوید. روز بعد می‌توانید مرخص بشوید. پزشک دستورالعمل‌های استفاده از محرک را به شما خواهد داد.
سایر روش های درمانی
برخی از روش های درمانی دیگر عبارتند از:
پرتوجراحی
یک روش غیرتهاجمی است که به صورت سرپایی انجام میشود. در پرتوجراحی نیازی به ایجاد برش نیست اما ممکن است به قاب سر (وسیله‌ای که اشعه را روی ناحیه موردنظر متمرکز می‌کند) نیاز باشد. تشعشعات بسیار متمرکز پرتوها به منطقه‌ای که در آن عصب تریژمینال از ساقه مغز خارج میشود هدایت می‌گردد.
پرتوها باعث میشوند یک ضایعه به آهستگی روی عصبی که انتقال سیگنالهای درد به مغز را مختل می‌کند تشکیل شود. تسکین درد در این روش ممکن است چندین ماه طول بکشد.
فشارزدایی میکروواسکولار (MVD)
فشارزدایی میکروواسکولار یا به عبارتی عروق کوچک یکی از تهاجمی‌ترین گزینه‌های جراحی در درمان نورالژی تریژمینال است اما با این وجود احتمال بازگشت درد در این روش بسیار کم است. هدف از این روش جراحی این است که هیچ آسیبی دیگری به عصب وارد نشود.
جراحی فشارزدایی عروق کوچک با ایجاد برش کوچک در پشت گوش انجام میشود. درحالی‌که جراح عصب تریژمینال را از طریق میکروسکوپ مشاهده می‌کند، یک بالشتک نرم را بین عصب و عروق خونی که ایجاد مشکل می‌کنند قرار میدهد.
فشردن با بالن
با وجود اینکه این روش به صورت کاملا سرپایی انجام میشود اما با این حال ممکن است بیمار به مدت یک شب در بیمارستان بستری شود. این روش در اتاق عمل و تحت بیهوشی عمومی انجام میشود. در این روش پوستی، یک کانولا از طریق سوراخی که در گونه بیمار ایجاد شده وارد صورت شده و به شکاف طبیعی در پایه جمجمه هدایت میشود.
سپس یک کاتتر نرم ( لوله نازک) همراه با بالنی که در نوک آن است از طریق کانولا عبور داده میشود. بالون باد میشود و عصب را به لبه دورا و استخوان خاری فشار میدهد. در روش فشرده سازی عصب با بالن به‌طور انتخابی در اعصابی که با لمس خفیف موجب درد میشوند مداخله ایجاد می شود.
در یک کلام
نورالژی تری ژمینل درد شدید و گرفتگی عضلات صورت است که به صورت ناگهانی اتفاق می افتد. عصب سه قلو عصب پنجم جمجمه است که باعث ایجاد حس و حرکت صورت می شود. عصب سه قلو دارای سه شاخه عصب چشمی، عصب آرواره پایینی و عصب آرواره بالایی است. گرچه علت درد عصب سه قلو مشخص نیست اما عواملی مانند فشار به عصب، تومور، کیست، ناهنجاری های عروقی و ام اس می تواند آن را تشدید کند. نورالژی تری ژمینال با حملات ناگهانی درد شدید و شبیه به شوک الکتریکی، درد یک طرفه صورت، احساس سوزش همراه است. علت درد عصب سه قلو توسط معاینه فیزیکی، معاینه عصب، ام ار ای و سایر روش ها تشخیص داده می شود. داروهایی مانند آسپرین، داروهای ضد انسداد و شل کننده عضلات، تزریق گلیسرول، تخریب رادیو فرکانسی، PENS، تحریک الکریکی و روش های جراحی و رادیو تراپی می تواند به درمان درد عصب سه قلو کمک کند.
