سندروم کمپارتمان یک عارضه‌ی دردناک و شاید جدی است که براثر خونریزی یا تورم در گروه ماهیچه‌های به هم بسته‌شده (بنام کمپارتمان ماهیچه) بروز می‌کند. هر گروه از ماهیچه‌های واقع در دست‌ها و پاها، همراه با رگ‌های خونی و عصب‌های مجاور خود، در فضایی قرار می‌گیرند که توسط بافتی بنام فاسیا (لایه پوششی فیبری) احاطه و پوشانده می‌شوند. سندروم کمپارتمان هنگامی رخ می‌دهد که فشار در یک کمپارتمان افزایش یافته و موجب محدود شدن جریان خون به ناحیه شود و احتمال دارد که به عضلات و عصب‌های مجاور آسیب وارد کند. این سندروم معمولاً در پاها، کف پا، بازوها و دست‌ها رخ می‌دهد، البته می‌تواند در هر جایی از بدن که یک کمپارتمان بسته شده‌ای وجود دارد، رخ دهد.
انواع سندروم کمپارتمان
دو نوع سندروم کمپارتمان وجود دارد که هر کدام کاملاً از دیگری متفاوت است. سندروم کمپارتمان مزمن یا فشاری (exertional) که بیشتر اوقات به خاطر یک سری عادات همیشگی فرد بروز می‌کند. ورزش‌هایی مانند دویدن، دوچرخه‌سواری یا شنا کردن، اغلب علت بروز این مشکل هستند که البته بیشتر موارد این سندروم در قسمت پایین پا رخ می‌دهد. حرکات تکراری در این ورزش‌ها باعث می‌شوند تا عضلات به‌تدریج آسیب ببینند، به این معنا که این بیماری خیلی کندتر از سندروم کمپارتمان حاد ظاهر می‌شود. اگرچه این می‌تواند به این معنا نیز باشد که مدت زمان بهبودی از این سندروم ممکن است طولانی باشد؛ سندروم کمپارتمان مزمن خیلی کم خطرتر از کمپارتمان حاد است.
سندروم کمپارتمان حاد
- به طور ناگهانی رخ می‌دهد، معمولاً بعد از یک شکستگی یا آسیب شدید
- یک مورد اورژانسی است و به درمان فوری و اورژانسی نیاز دارد.
- در صورت عدم رسیدگی و درمان فوری، ممکن است منجر به آسیب عضله شود
سندروم کمپارتمان مزمن
- به‌تدریج رخ می‌دهد، معمولاً در طی ورزشی یا حرکات مکرر یا درست بعد از آن (مانند دویدن یا دوچرخه زدن)
- معمولاً بعد از چند دقیقه توقف فعالیت برطرف می‌شود.
- یک مورد اورژانسی نیست و موجب آسیب دائمی نمی‌شود.
در سندروم کمپارتمان چه چیزی رخ می‌دهد؟
ارگان‌ها یا عضلات بدن به صورت گروهی در کنار هم قرار می‌گیرند و در نواحی بنام کمپارتمان سازمان‌دهی می‌شوند. رشته‌های محکمی از بافت پیوندی بنام فاسیا (بافت پوششی)، دیواره‌های این کمپارتمانها را تشکیل می‌دهند. بعد از یک آسیب، ممکن است خون یا آماس (مایعی که از التهاب یا آسیب تولید می‌شود) در کمپارتمان جمع شود. دیواره‌های محکم فاسیا نمی‌توانند به آسانی باز شوند و فشار کمپارتمان افزایش می‌یابد و در نتیجه مانع از جریان خون به بافت‌های داخل کمپارتمان می‌شود. این امر منجر به آسیب شدید بافت، کاهش عملکرد بدن یا حتی مرگ خواهد شد. پاها، دست‌ها و قسمت شکم، بیشتر از جاهای دیگر مستعد ابتلا به سندروم کمپارتمان هستند.
علائم سندروم کمپارتمان
سندروم کمپارتمان حاد
علائم سندروم کمپارتمان حاد معمولاً بعد از یک آسیب بروز می‌کند و به‌سرعت شدید می‌شوند. این علائم عبارت‌اند از:
- درد شدید، خصوصاً هنگامی‌که عضله کشیده شود که بدتر از دردی ست که به‌طور عادی برای یک آسیب انتظار می‌رود.
- حساس شدن ناحیه‌ی آسیب‌دیده
- سفتی و گرفتگی عضله
- احساس گزگز یا سوزش
- در موارد شدید، بی‌حسی یا ضعف (این‌ها علائمی از آسیب دائمی هستند).
سندروم کمپارتمان مزمن
علائم سندروم کمپارتمان مزمن بیشتر به‌طور تدریجی در طی انجام تمرین ورزشی بروز می‌کنند و با استراحت کردن برطرف می‌شوند.
این علائم عبارت‌اند از:
- درد و گرفتگی عضله در حین ورزش، اغلب در پاها
- ورم یا برآمدگی محسوس عضله
- احساس سوزش یا خارش
- رنگ‌پریدگی و سردی در ناحیه‌ی آسیب‌دیده
- در موارد شدیدتر، دشواری در حرکت دادن قسمت آسیب دیده‌ی بدن
علل بروز سندروم کمپارتمان
سندروم کمپارتمان حاد
سندروم کمپارتمان حاد می‌تواند بنا بر دلایل زیر رخ دهد:
- شکستگی استخوان یا صدمه بر اثر خرد شدگی و چلانده شدن (این شایع‌ترین علل می‌باشد)
- قبل از برطرف شدن ورم در یک عضو، از یک گچ پلاستری یا بانداژ خیلی محکم روی آن استفاده شده باشد.
- سوختگی‌ها که می‌توانند موجب اسکار پوست و سفت شدن آن شوند.
- انجام عمل جراحی جهت ترمیم یک مجرای خونی آسیب دیده یا مسدود شده (وقتی جریان خون بتواند به طرف عضله برگردد، ممکن است موجب ورم شود)
در مواردی نادر، این سندروم ممکن است بدون هیچ آسیب آشکار و قابل و توجهی بروز کند.
سندروم کمپارتمان مزمن
سندروم کمپارتمان مزمن معمولاً در افراد جوانی که تمرینات ورزشی با حرکات تکراری انجام می‌دهند رخ می‌دهد، ورزش‌هایی مانند دویدن یا دوچرخه سواری. علت دقیق این مشکل معلوم نیست. یک تئوری در این رابطه این است که این سندروم براثر تورم موقت عضلات در حین تمرینات می‌باشد که جریان خون به کل گروه عضلات را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
عوامل خطر
عوامل بخصوصی که خطر بروز سندروم کمپارتمان مزمن یا فشاری را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
سن
اگرچه افراد در هر سنی ممکن است دچار سندروم کمپارتمان فشاری مزمن شوند، اما این شیوع عارضه در بین ورزشکاران مرد و زن زیر ۳۰ سال بیشتر از دیگر افراد است.
نوع ورزش
فعالیت‌ها و ورزش‌های پرتکرار (مثل دویدن)، خطر بروز این وضعیت را افزایش می‌دهند.
ورزش بیش از حد
ورزش کردن بیش از اندازه یا بسیار پرتکرار نیز می‌تواند خطر ابتلا به سندروم کمپارتمان مزمن را در شما افزایش دهد.
مشکلات ناشی از این سندروم
سندروم کمپارتمان فشاری مزمن، یک وضعیت خطرناک نیست و معمولاً در صورت درمان مناسب و به‌موقع، موجب آسیب در دراز مدت نمی‌شود. اگرچه درد، ضعف یا بی‌حسی ناشی از سندروم کمپارتمان مزمن ممکن است شما را از ادامه دادن تمرینات یا تمرین ورزشتان با همان شدت قبل بازدارد.
مشکلات ناشی از سندروم کمپارتمان حاد
- ناتوانی: ازآنجایی‌که اولین ساختاری که آسیب می‌بیند ماهیچه است، ناتوانی در انجام یک حرکت بخصوص خیلی زود مشاهده می‌شود. در قسمت ساعد، فرد ممکن است قادر به گرفتن اجسام نباشد. وقتی عضله‌ی پا آسیب دیده باشد، فرد در راه رفتن دچار مشکل خواهد شد.
- افتادگی مچ دست یا افتادگی کف پا: وقتی عضله آسیب ببیند، از طریق فرایند افزایش بافت لیفی (فیبروسیز) بهبود می‌یابد. بافت جدید، خاصیت ارتجاعی و انقباضی همانند یک عضله را ندارد. این امر منجر به انقباضاتی می‌شود. مچ دست در حالت برگردانده شده‌ای ثابت می‌ماند و پا هم ممکن است با حالت خمیدگی یا کجی کف پا ثابت بماند.
- قطع عضو: تشخیص دیرهنگام ممکن است منجر به تحلیل شدید بافت نرم در عضو آسیب دیده و در نتیجه تصمیم برای قطع آن عضو شود.
- رابدومیولیز (Rhabdomyolysis) یا واپاشی ماهیچه مخطط: کم‌خونی موضعی سبب آزاد شدن پروتئین عضله و میوگلوبین در جریان خون می‌شود. این جریان خون به کلیه می‌رسد و در نتیجه آن‌ها را از کار می‌اندازد. آسیب پیش‌رونده‌ی عضو، نارسایی کلیه را به همراه دارد و می‌تواند خطر جانی در پی داشته باشد.
تشخیص سندروم کمپارتمان
- پزشک می‌تواند بر اساس نوع آسیب، توصیفات فرد از علائم خود و معاینات فیزیکی، به سندروم کمپارتمان مشکوک شود. گاهی اوقات تشخیص این سندروم از طریق این یافته‌ها، واضح و قطعی خواهد بود.
- در بسیاری از موارد، برای تشخیص دقیق سندروم کمپارتمان، به اندازه‌گیری مستقیم فشار داخل خود کمپارتمان نیاز است. برای انجام این کار، پزشک سوزنی را وارد ناحیه‌ای که به سندروم کمپارتمان مشکوک است وارد می‌کند و در این حین، یک مانیتور فشار سنج، فشار درون آن را ثبت می‌کند. همچنین برای چک کردن مداوم فشار درون کمپارتمان، پزشک می‌تواند یک میل پلاستیکی به آن وارد کند.
- در سندروم کمپارتمان شکمی مشکوک، یک مانیتور فشارسنج را از طریق میل مجاری ادراری، وارد مثانه می‌کنند. اگر فشار در مثانه بالا بوده و علائمی از سندروم کمپارتمان شکمی وجود داشته باشد، تشخیص این سندروم قطعی خواهد بود.
- برای تائید تشخیص سندروم کمپارتمان ممکن است از آزمایش‌ها و عکس‌برداری‌هایی استفاده شود. اما هیچ تستی به غیر از اندازه‌گیری مستقیم فشار نمی‌تواند به‌تنهایی برای تشخیص این سندروم انجام شود.
درمان سندروم کمپارتمان
سندروم کمپارتمان مزمن
سندروم کمپارتمان مزمن معمولاً خطرناک نیست و گاهی می‌توان با متوقف کردن تمریناتی که سبب بروز آن شده‌اند و تغییر دادن آن‌ها به تمریناتی کم شدت تر، آن را برطرف کرد. فیزیوتراپی، کفی طبی و مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی می‌تواند به درمان آن کمک کند، البته قبل از آن‌ها حتماً با پزشک خود مشورت کنید. تنها در صورتی می‌توان درباره‌ی جراحی صحبت کرد که علیرغم اقدامات درمانی که در بالا گفته شد، علائم در شما ادامه داشته باشد. در این موارد، شما در لیست انتظار برای عمل قرار خواهید گرفت، زیرا سندروم مزمن کمپارتمان یک موقعیت اورژانسی نیست.
تغییرات و اصلاحاتی در نوع فعالیت
در مورد سندروم کمپارتمان مزمن، انجام فعالیت‌هایی را که سبب بروز و یا افزایش علائم می‌شوند متوقف کنید. درمان سندروم کمپارتمان مزمن با استراحت و دست کشیدن از فعالیت‌های شدید آغاز می‌شود و تا وقتی علائم کاملاً از بین نروند، باید از انجام آن‌ها خودداری کرد. برای بسیاری از ورزشکاران، این به معنای کناره گرفتن کامل از ورزششان است. هرگاه که علائم برطرف شدند، با انجام یک سری اصلاحات و تغییرات، می‌توان به فعالیت‌های قبل برگشت. اگر می‌خواهید ورزش خود را ادامه دهید، بهترین راه، انجام عمل جراحی است.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپیست بعد از انجام معاینات و بررسی‌ها، یک برنامه‌ی مخصوصی را بر اساس سبک زندگی و اهدافتان برای شما در نظر می‌گیرد. او بر اساس علائمتان و واکنش شما نسبت به روش‌های درمانی مختلف، مناسب‌ترین روش‌های فیزیوتراپی را برای شما انتخاب خواهد کرد. معمولاً ترکیبی از روش‌های درمانی برای شما مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
این درمان‌ها عبارت‌اند از:
- حرکت دادن
- ماساژ بافت‌های نرم
- الکتروتراپی
- کشش‌های PNF
- استفاده از ارتز یا کفی طبی
- نوار چسب مخصوص محافظت از قوس و خم شدگی
- اصلاح بیومکانیکی
- تجویز کفش مناسب
- تمرینات انعطافی
- تمرینات استقامتی و تقویتی
- اصلاح نوع فعالیت‌ها و تمرینات
- توصیه‌هایی برای کاهش وزن
بیشتر بیماران مبتلا به سندروم کمپارتمان به خوبی بعد از دوره‌ی توان‌بخشی مناسب بهبود می‌یابند. دوره ی بهبودی ممکن است چند هفته تا چند ماه به طول بی انجامد. بعضی افراد ممکن است بهبود نیابند و در این صورت به بررسی‌های بیشتر از جمله اسکن نیاز خواهند داشت.
مزایای فیزیوتراپی برای سندروم کمپارتمان
فیزیوتراپی مزایای بسیار زیادی برای سندروم کمپارتمان دارند و برای اینکه در کوتاه‌ترین زمان ممکن بهبودی یابید و برای جلوگیری از آسیب مجدد، بهتر است در اسرع وقت به سراغ درمان فیزیوتراپی بروید. مزایای بخصوصی که شما از فیزیوتراپی خواهید داشت، بر اساس علائم اولیه و اهداف درمانتان می‌باشد.
این مزایا عبارت‌اند از:
- کاهش درد
- افزایش سطح عملکرد
- افزایش انعطاف پذیری
- افزایش استقامت
کشش و ماساژ با یخ
برای سندروم کمپارتمان، سبک عضلات عضو آسیب دیده را با انجام حرکات کششی استراحت دهید. برای کاهش ورم و درد، کار را با ماساژ با یخ ادامه دهید. به‌طور مثال، اگر سندروم کمپارتمان در قسمت پایین پا رخ داده است، انگشتان پا را به مدت ۳۰ ثانیه به طرف بینی‌تان خم کنید. سپس انگشتان پا را برای ۳۰ ثانیه به سمت بیرون بکشید. این حرکت را سه تا پنج بار تکرار کنید. عضو آسیب دیده را به حالت آزاد و استراحت قرار دهید و یک قالب یخ را در طول عضلات دردناک، به مدت ۱۵ دقیقه مالش دهید.
تمریناتی برای کاهش ورم
برای درمان سندرم کمپارتمان مزمن، فشار ناشی از ورم برجای‌مانده را با استفاده از یک چوب ماساژ یا رول (غلطک) فومی در امتداد عضلات آزاد کنید. این کار را با غلطاندن آرام رول از عضو آسیب دیده به طرف بدن انجام دهید. کاهش ورم و فشار عضلات باعث کاهش درد خواهد شد.
سندروم کمپارتمان حاد
در حال حاضر درمان غیر جراحی مؤثری برای سندروم کمپارتمان حاد وجود ندارد. اگر متحمل آسیبی شوید که منجر به بروز این وضعیت گردد، نیاز به انجام یک عمل جراحی اورژانسی خواهید داشت تا فشار به وجود آمده برطرف شود. این جراحی شامل روندی تحت عنوان فاسیوتومی است که در آن جراح برشی در فاسیا (بافت پوششی گروه عضلات) ایجاد می‌کند تا فضای بیشتری را برای عضلات فراهم آورد. چه موقع این برش را می‌توان بست به شدت تورم بستگی دارد، البته اگر نتوان فشار را به موقع از روی عضلات برداشت، ممکن است منجر به آسیب دائمی و یا حتی ناتوانی فرد شود. پزشک یا جراح برشی را ایجاد می‌کند تا پوست و بافت پوششی اطراف عضلات باز شود و با این کار فشار داخل کمپارتمان عضله برداشته می‌شود. بریدگی ایجادشده معمولاً چند روز بعد از عمل بسته می‌شود. گاهی اوقات ممکن است برای پوشاندن زخم باز شده، به پوست پیوندی نیاز باشد.
سؤالات متداول
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر فکر می‌کنید که دچار سندروم کمپارتمان شده‌اید باید حتماً به پزشک مراجعه کنید:
- اگر فکر می‌کنید که دچار سندروم کمپارتمان حاد شده‌اید، در اسرع وقت به نزدیک‌ترین مرکز درمانی یا اورژانس مراجعه کنید.
- اگر فکر می‌کنید که دچار سندروم کمپارتمان مزمن هستید، با پزشک خود در میان بگذارید.
سندروم کمپارتمان حاد یک مورد اورژانسی است و حتماً باید در بیمارستان و در طی چند ساعت به آن رسیدگی کرد تا از وارد شدن آسیب دائمی به عضلات یا عصب‌ها جلوگیری شود.
شدت سندروم کمپارتمان مزمن بسیار کمتر است، البته بهتر است علائمتان توسط یک پزشک بررسی شده و علت اصلی بروز آن مشخص شود.
