درمان درد مفصل گیجگاهی- فکی (TMJ) با فیزیوتراپی و تزریق کورتون

مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) مفصلی است که فک پایین را به جمجمه متصل میکند. این مفصل در هر دو طرف سر در جلوی گوشها وجود دارد. مفصل گیجگاهی فکی باز و بستن فک، حرف زدن و غذا خوردن را ممکن میکند. سه رواژه TMJ برای اشاره به گروهی از مشکلات مرتبط با فک نیز به کار برده میشود. این اختلالها باعث درد فک، درد صورت و دشواری در حرکت دادن مفصل میشود. خوشبختانه این اختلالها قابل درمانند، اما از آنجایی که علل مختلفی برای بروز آنها وجود دارد، تشخیص آنها دشوار است.

علل درد فک و اختلال مفصل فکی گیجگاهی

علت ابتلا به اختلال TMJ در بسیاری از موارد مشخص نیست. آسیب دیدن فک یا مفصل فکی گیجگاهی نقش مهمی در بروز این اختلال دارد. عارضه‌های مختلفی وجود دارند که می‌توانند بر رشد مفصل فکی ـ گیجگاهی اثر بگذارند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آرتریت
• ساییدگی مفصل
• عادت به دندان قروچه کردن یا روی هم فشار دادن دندان‌ها
• مشکلات ساختاری مادرزادی فک

عاملهای مختلفی بر رشد و شکلگیری مفصل فکی ـ گیجگاهی اثر میگذارد، اما تاثیر آنها در بروز اختلال TMJ اثبات نشده است. این عاملها عبارتند از:

استفاده از بریس و وسایل ارتودنسی حالات نامناسب صورت که باعث کشیدگی عضلات صورت و گردن میشود. استرس درازمدت تغذیه نامناسب بیخوابی.

علائم اختلال مفصل فکی گیجگاهی

علائم اختلال‌های TMJ به شدت و علت عارضه بستگی دارد. درد فک و عضلات اطراف شایع‌ترین علامت اختلال مفصل فکی ـ گیجگاهی است. این اختلال معمولاً با علائم زیر نیز همراه است:

• درد صورت یا گردن
• خشکی عضلات فک
• محدود شدن حرکت فک
• قفل شدن فک
• صدا دادن مفصل فکی گیجگاهی
• انحراف فک، اختلال بایت (مال اکلوژن یا به خوبی روی هم قرار نگرفتن دندان‌های بالا و پایین)

ممکن است علائم فقط در یک سمت صورت یا هر دو سمت بروز یابد.

تشخیص اختلال مفصل فکی ـ گیجگاهی

چنانچه بیمار دچار علائم اختلال مفصل فکی گیجگاهی باشد، پزشک فک را معاینه می‌کند تا ورم یا حساسیت به لمس را تشخیص دهد. آزمایش‌های تصویربرداری مختلف برای تشخیص این اختلال انجام می‌شود که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رادیوگرافی فک
• سی تی اسکن فک برای بررسی استخوان‌ها و بافت‌های مفصل
• ام آر آی فک برای بررسی وجود مشکلات ساختاری فک

درمان درد فک

برخی از روش های درمانی که به کاهش و درمان درد مفصل فک کمک می کنند عبارتند از:

غذاهای نرم

اگر غذاهای نرمی میل کنید که چندان به جویدن نیاز نداشته باشد، فک فرصت پیدا میکند تا استراحت کند و خود را ترمیم کند. بنابراین از خوردن غذاهای زیر اجتناب کنید:

• لقمه‌های حجیم یا بزرگی که نیاز به باز کردن کامل دهان داشته باشد.
• خوراکی‌هایی مانند سیب کاراملی که به جویدن زیاد نیاز دارد.
• خوراکی‌های سفت یا تردی مانند هویج خام یا بیسکوئیت

اگر ممکن است، غذا را به قطعات کوچکتر خرد کنید تا جویدن آن آسانتر شود. در هر حال بهترین غذاها برای بیماران دچار اختلال مفصل فکی گیجگاهی غذاهای نرمی مانند موارد زیر هستند که به حداقل جویدن نیاز دارند یا اصلاً نیازی به جویدن ندارند:

• ماست
• پوره سیب زمینی
• سوپ
• نیمرو
• اسموتی میوه
• میوه یا سبزیجات آبپز
• ماهی
• غلات
• حبوبات

علائم برخی بیماران دو یا سه هفته بعد از رعایت رژیم غذایی نرم برطرف می‌شود. بقیه باید این رژیم را برای مدت طولانی‌تری رعایت کنند.

کیسه یخ، ورزش و حرارت مرطوب

استفاده مرتب از حرارت مرطوب، ورزش و کیسه یخ به رفع علائم اختلال TMD کمک می‌کند. از حرارت مرطوب بر روی سمتی از صورت و گیجگاه استفاده کنید که درد دارد. حرارت مرطوب عضلات گرفته را شل می‌کند تا اسپاسم و گرفتگی عضلات برطرف شود. به مدت ۱۰ دقیقه از حرارت مرطوب استفاده کنید، سپس چند حرکت کششی ساده را، مانند حرکت زیر انجام دهید:

• انگشت شست چپ را زیر دندان‌های قدامی بالا بگذارید.
• انگشت اشاره و وسط دست راست را بالای دندان‌های قدامی پایین بگذارید.
• فک را به آرامی به کمک دو دست و بدون به کارگیری عضلات فک باز کنید.

درمان دارویی

داروهای زیر برای درمان درد فک تجویز می‌شود:

• داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) مانند آسپرین یا ایبوپروفن (ادویل و مورتین) ورم و درد عضلانی را کاهش می‌دهد. اکثر این داروها را می‌توانید بدون نسخه از داروخانه تهیه کنید.
• شل کننده‌های عضلانی عضلات منقبض فک را شل می‌کند. این داروها برای بیمارانی که دندان قروچه می‌کنند، مفید هستند. این داروها با نسخه پزشک به فروش می‌رسد.
• داروهای ضداضطراب استرسی را که می‌تواند، اختلال مفصل فکی گیجگاهی را تشدید کند، برطرف می‌کند. این داروها غالباً برای مدت کوتاهی تجویز می‌شوند و فقط با نسخه پزشک به فروش می‌رسند.
• داروهای ضدافسردگی در دوز پایین برای تسکین یا کنترل درد مصرف می‌شوند. این داروها در دوز پایین هیچ اثری بر روی افسردگی ندارند.

اسپلینت

اسپلینت وسیلهای است که در دهان و روی دندانها گذاشته میشود تا اجازه ندهد که دندانها روی هم قرار بگیرد. بیماران معمولاً باید شبها از اسپلینت استفاده کنند تا به این ترتیب از دندان قروچه جلوگیری شود. برخی پزشکان به بیماران توصیه میکنند که در طول روز از اسپلینت استفاده کنند تا فشار بایت روی فک و دندانها اعمال نشود.

فیزیوتراپی

تمام بیماران مبتلا به سندرم مزمن یا عود کننده مفصل فکی گیجگاهی به متخصص فیزیوتراپی ارجاع داده می‌شوند. درمان فیزیوتراپی به بازیابی حرکت مفصل، تقویت عضلات و تسکین درد کمک می‌کند.
متخصص فیزیوتراپی مدالیته‌های زیر را برای درمان درد فک به کار می‌گیرد:

• طب سوزنی: متخصص سوزن‌هایی به باریکی تار مو را در محل‌های خاصی از بدن فرو می‌کند تا درد مزمن تسکین پیدا کند.
• بیوفیدبک: دستگاه‌های الکترونیکی که برای نظارت بر گرفتگی عضلات خاص به کار برده می‌شود، به بیمار کمک می‌کند تا تکنیک‌های تن‌آرامی موثر را تمرین کند.
• تنس: تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS) عضلات را با استفاده از پالس الکتریکی، تحریک به انقباض می‌کند تا به این ترتیب عضلات خودشان را ماساژ بدهند. متابولیسم عضلات حرارتی را تولید می‌کند که با بهبود توانایی حرکتی فک، درد و خشکی را کاهش می‌دهد. همچنین دستگاه تنس باعث ترشح اندورفین در مغز می‌شود. اندورفین مسکن طبیعی بدن است که علائم اختلال مفصل فکی گیجگاهی را نیز تسکین می‌دهد.
• اولتراسوند تراپی: اولتراسوند مدالیته‌ای کمکی برای تسکین درد سر و گردن به شمار می‌آید. در این روش از امواج صوتی با فرکانس بسیار بالا برای تحریک بافت زیر سطح پوست استفاده می‌شود. بافت‌های پیوندی مانند رباط، تاندون و فاسیا بخش عمده این انرژی را جذب می‌کنند. بافت‌های پیوندی فک، گردن و شانه را می‌توان درمان کرد تا درد ناشی از اختلال‌های مفصل فکی ـ گیجگاهی تسکین پیدا کند.
• لیزرتراپی سرد: این روش با هدف رفع التهاب عضلات و مفصل‌ها انجام می‌شود. لیزرتراپی سرد روشی ایده‌آل برای درمان درد فک و بیماری TMJ محسوب می‌شود. در این روش از نوردرمانی برای تحریک فرایند التیام بافت و عضله استفاده می‌شود. زمانی که نور به ناحیه هدف برخورد می‌کند، رشد سلولی را تحریک می‌کند و جریان خون را افزایش می‌دهد. رفع تنش و کشیدگی بافت مفصلی یکی از مزایای شاخص لیزرتراپی سرد است.
• درمان با ریزجریان: در این روش از جریان‌های الکتریکی بسیار پایین برای درمان درد عصبی و عضلانی استفاده می‌شود. ریزجریان فرکانس‌های نرمال داخل سلول‌های عضلات را بازیابی می‌کند و شرایط بهتری را برای ترمیم بافت به وجود می‌آورد. در نتیجه جریان خون بهبود می‌یابد و التهاب کمتر می‌شود. چنانچه این روش بر روی نقاط ماشه‌ای درد انجام شود، فرایند التیام درد فک را کمتر می‌کند و دامنه حرکتی را افزایش می‌دهد.

جراحی یا عملهای دیگر

چنانچه روش‌های درمانی دیگر موثر نباشد، پزشک درمان‌های زیر را توصیه می‌کند:

• آرتروسنتز: آرتروسنتز درمانی با حداقل تهاجم است که در آن سوزن‌های کوچکی در مفصل وارد می‌شود تا مایع مفصل را شستشو دهد و ذرات و فراورده‌های جانبی التهابی از مفصل دور شود.
• تزریق: تزریق آمپول کورتیکواستروئید به تسکین درد برخی بیماران کمک می‌کند. تزریق سم بوتولینوم نوع A (بوتاکس یا فراورده‌های مشابه) نیز درمان دیگری است که البته چندان رایج نیست. بوتاکس در عضلات فکی که برای جویدن به کار برده می‌شوند، تزریق می‌شود تا درد ناشی از اختلال مفصل فکی ـ گیجگاهی آرام شود.
• آرتروسکوپی مفصل فکی گیجگاهی: جراحی آرتروسکوپی روش موثری برای درمان انواع مختلف TMJ محسوب می‌شود. جراح لوله کوچک و ظریفی به نام کانولا را وارد فضای مفصلی می‌کند، سپس آرتروسکوپ و وسایل جراحی کوچک را از راه این لوله به نقطه مورد نظر می‌رساند و عمل را شروع می‌کند. عوارض و خطرات آرتروسکوپی مفصل فکی گیجگاهی کمتر از جراحی باز مفصل است، البته این روش نیز محدودیت‌های خاص خود را دارد.
• کوندیلوتومی اصلاحی: کوندیلوتومی اصلاحی عملی است که بر روی فک پایین و نه خود مفصل انجام می‌شود، بنابراین کوندیلوتومی اختلال این مفصل را به طور غیرمستقیم درمان می‌کند. این عمل روش موثری برای تسکین درد و رفع مشکل قفل کردن فک محسوب می‌شود.
• جراحی باز مفصل: اگر درد فک با بهره‌گیری از درمان‌های محافظه کارانه‌تر برطرف نشود و مشکلات ساختاری علت درد مفصل باشد، پزشک یا دندانپزشک جراحی باز (آرتروتومی) را برای ترمیم یا تعویض مفصل توصیه می‌کند. البته عوارض جراحی باز بیشتر از درمان‌های دیگر است و باید پس از سبک و سنگین کردن نقاط ضعف و قوت، برای انجام آن اقدام کرد.

ورزش فک

اثر ورزش درمانی بر میزان باز کردن دهان برای بیمارانی که دچار جابجایی و دررفتگی دیسک مفصل فکی گیجگاهی هستند، بیشتر از اثر استفاده از محافظ دهانی است.

نرمش شل کردن عضلات فک

زبان را روی سقف دهان، پشت دندان‌های قدامی بالا بگذارید. همان طور که اجازه می‌دهید، دندان‌ها از هم دور شود، عضلات فک را شل کنید.

حرکت ماهی طلایی (باز کردن جزئی دهان)

زبان را روی سقف دهان بگذارید و یک انگشت را روی گوش، در محل قرارگیری مفصل فکی گیجگاهی بگذارید. انگشتهای وسط یا اشاره را روی چانه بگذارید. فک پایین را تا نیمه باز کنید و سپس ببندید. در این حالت باید مقاومت مختصری را حس کنید، اما نباید دچار درد شوید. روش دیگر انجام حرکت این است که همان طور که فک را تا نیمه پایین میبرید و دوباره میبندید، یک انگشت را روی هر مفصل فکی گیجگاهی بگذارید. این تمرین را هر روز، شش نوبت و در هر نوبت، شش بار انجام دهید.

حرکت ماهی طلایی (باز کردن کامل دهان)

زبان را روی سقف دهان بگذارید و یک انگشت را روی مفصل TMJ و انگشت دیگر را روی چانه بگذارید. فک پایین را کاملاً باز کنید و بعد ببندید. روش دیگر این است که همان طور که دهان را کاملاً باز میکنید و میبندید، یک انگشت را روی هر مفصل TMJ بگذارید. این تمرین را هر روز، شش نوبت و در هر نوبت، شش بار انجام دهید.

منقبض کردن چانه

شانه ها را عقب بدهید، قفسه سینه را بالا بیاورید، پشت بدن را صاف کنید و حالتی مانند غبغب ایجاد کنید. این وضعیت را سه ثانیه حفظ کنید. حرکت را ده بار تکرار کنید.

باز کردن دهان در مقابل مقاومت

انگشت شست را زیر چانه بگذارید. دهان را به آرامی و با غلبه بر فشار رو به بالای انگشت شست روی چانه باز کنید. این وضعیت را سه تا شش ثانیه حفظ کنید و بعد دهان را به آرامی ببندید.

بستن دهان در مقابل مقاومت

چانه را بین دو انگشت شست و اشاره یک دست فشار دهید. همان طور که فشار ملایمی را به چانه وارد میکنید، دهان را ببندید. این حرکت عضلات مسئول جویدن را تقویت میکند.

بالا بردن زبان

زبان را روی سقف دهان بگذارید و دهان را به آرامی ببندید و باز کنید.

حرکت افقی فک

وسیلهای نیم سانتیمتری مانند چند دپرسور زبان، را بین دندانهای قدامی بگذارید و فک را به آرامی از راست به چپ و بالعکس حرکت دهید. هر زمان که انجام دادن حرکت برایتان آسانتر شد، تعداد دپرسورها را افزایش دهید تا ضخامت شیء بین دندانها بیشتر شود.

حرکت رو به جلوی فک

وسیلهای نیم سانتی متری را بین دندانهای جلو بگذارید. فک پایین را جلو بیاورید تا دندانهای پایین جلوتر از دندانهای بالا قرار بگیرد. هر زمان که حرکت برایتان آسان شد، ضخامت شیء بین دندانها را افزایش دهید.

پیشگیری از اختلال مفصل فکی گیجگاهی

روشی برای پیشگیری از ابتلا به اختلال مفصل فکی گیجگاهی وجود ندارد، اما با مدیریت استرس میتوانید علائم این اختلال را کاهش دهید. همچنین اگر دندان قروچه میکنید، بهتر است راهی، مانند استفاده از محافظ دهانی هنگام خواب یا مصرف شل کنندههای عضلانی، را برای کنار گذاشتن این عادت مضر پیدا کنید. همچنین کاهش استرس و اضطراب از طریق مشاوره، ورزش و تغذیه مناسب نیز میتواند از دندان قروچه جلوگیری کند.

در یک کلام:

مفصل TMJ فک پایین را به جمجمه متصل می کند و مسئول حرکت فک هنگام غذا خوردن و صحبت کردن است. آرتروز، مشکلات فکی مادرزادی، فرسایش مفصل فک، استرس، رژیم غذایی نامناسب، کمبود خواب از عوامل ایجاد اختلالات مفصل گیجگاهی- فک است. اختلات مفصل فک معمولا با علائمی همچون درد فک و عضلات آن، درد صورت و گردن، گرفتگی فک، حرکت محدود فک و قفل شدن فک همراه است. علت اختلالات فک توسط معاینه فیزیکی، سی تی اسکن، اشعه ایکس و ام ار ای تشخیص داده می شود. رژیم غذایی نرم، کمپرس گرم وسرد، اسپیلنت های دندانی، طب سوزنی، بیوفیدبک، TENS، التراسوند تراپی، لیزر سرد و تزریق کورتون از روش های غیر جراحی هستند که به درمان اختلالات فک کمک می کند. در برخی مواقع ممکن است نیاز به جراحی باشد. همچنین برخی از ورزش ها می تواند به درمان اختلالات مفصل گیجگاهی فک کمک کند و باعث باز شدن بیشتر دهان شود.