دیسک‌های گردن ضربه‌گیرهای بالشتک مانندی هستند که بین مهره‌های گردن و قسمت بالایی پشت بدن قرار دارند. فتق یا بیرون زدگی دیسک گردن زمانی رخ می‌دهد که ماده ژلاتینی درون دیسک، نوکلئوس پولپوزوس، از دیواره بیرونی دیسک گردن بیرون بزند. در ادامه به بحث علایم دیسک گردن و درمان آن می پردازیم.
آرتروز گردن یک اصطلاح کلی برای ساییدگی و فرسودگی ناشی از بالا رفتن سن است که دیسک‌های ستون فقرات گردنی را درگیر می‌کند. همچنانکه دیسک‌ها مایع‌شان را از دست داده و کوچک‌تر می‌شوند، نشانه‌های آرتروز نیز گسترش می‌یابند، که از آن جمله می‌توان به ایجاد زائده‌های استخوانی در امتداد لبه‌های استخوان‌ها (خارها) اشاره کرد.آرتروز گردن عارضه شایعی است که با بالا رفتن سن بدتر میشود. بیش از ۸۵% از افراد بالای ۶۰ سال به آرتروز گردن مبتلا هستند.
علائم و نشانه ها
علائم دیسک گردن عبارت است از:
- انتشار درد از بازو تا دست یا انگشتان
- کرختی یا گزگز شانه، بازو و دست
- ضعف دست یا بازو
حرکت‌ها یا موقعیت‌های خاص گردن باعث تشدید درد میشود. علائم دیسک گردن غالباً به اختلال‌های دیگری مانند سندرم تونل کارپ، مشکلات مربوط به عضله چرخاننده شانه (روتاتور کاف) و نقرس شباهت دارد.
فتق دیسک گردن در برخی موارد به دلیل فشار آوردن ماده دیسک به نخاع باعث فشردگی نخاع میشود که عارضه‌ای بسیار جدی‌تر است و به برنامه درمانی تهاجمی‌تری نیاز دارد. از علائم فشردگی نخاع علاوه بر علت گردن درد می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- تلوتلو خوردن هنگام راه رفتن و گام برداشتن به شیوه‌ای نامناسب
- دشواری در مهارت‌های حرکتی ظریف مرتبط با دست و بازو
- گزگز کردن یا احساس “برق‌گرفتگی” در پایین‌تنه یا پاها
علت ها و دلایل
یک علت دیسک گردن ممکن است به علت وارد شدن فشار بیش از اندازه به دیسک باشد و بخاطر بلند کردن اشیاء سنگین یا دیگر حرکت‌های نامناسب به وجود بیاید. گردن درد ، خشکی گردن و دیگر علائم هنگامی بروز می‌یابد که دیسک صدمه دیده به مجرای نخاعی یا ریشه‌های عصبی فشار بیاورد.
افراد مستعد ابتلا به فتق دیسک گردن
فتق دیسک گردن معمولاً در سنین 30 تا 50 سالگی رواج دارد. البته افراد بالای 80 سال نیز به عوارض دیسک گردن دچار می‌شوند، اما تعدادشان بسیار اندک است، چون با بالا رفتن سن دیسک خشک میشود و در نتیجه احتمال پارگی دیسک کاهش می‌یابد.
تشخیص
پزشک متخصص سابقه پزشکی و علایم دیسک گردن را بررسی می‌کند و معاینه کاملی را انجام می‌دهد که در حین آن، محدودیت‌های حرکتی ستون فقرات، مشکلات تعادل و نشانه‌های درد گردن و همچنین واکنش نداشتن پایین تنه، ضعف عضلانی، بی‌حسی یا واکنش غیرطبیعی تایید کننده آسیب دیدن نخاع را در نظر میگیرد.
پزشک پس از معاینه فیزیکی برای بررسی هر چه دقیق‌تر می‌تواند از آزمایش‌هایی مانند پرتونگاری (اشعه ایکس)، ام.آر.آی.، سی. تی. اسکن، میلوگرام یا اسکن استخوان بهره بگیرد و علل دیسک گردن را تشخیص دهد.
راه ها و روش های درمان
درمان بدون جراحی
هدف تمام روش‌های درمان دیسک گردن کاهش و تسکین و درمان گردن درد است.درد مربوط به دیسک گردن را معمولاً می‌توان با دارو و ورزش درد گردن کنترل کرد. احتمال بروز مجدد درد پس از تسکین یافتن بسیار پایین است، البته درمان خشکی گردن و رفع ضعف و کرختی و گزگز کردن نیاز به زمان بیشتری دارد.
درمان دیسک گردن بدون جراحی عبارت است از:
دارو
هدف از تجویز دارو درمان درد گردن و ناراحتی در عین پیشگیری از بروز اثرات جانبی و به حداقل رساندن خطر مصرف بیش از اندازه دارو است.
داروهای غیرتجویزی مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسین از داروهای غیراستروئیدی ضد التهاب (NSAIDs) رایج به شمار می‌آیند. این داروها مسکن‌های قوی طولانی مدت درد هستند که وابستگی نیز ایجاد نمی‌کنند.
مصرف داروهای مخدر برای تسکین درد مزمن پشت بدن و کمر با توجه به سمی بودن بالقوه این داروها برای بدن و ایجاد وابستگی جسمی و روانی کمتر توصیه میشود. دوره درمان این گروه از داروها باید کوتاه مدت باشد و صرفاً در صورت واکنش نشان ندادن بیمار به دیگر داروها تجویز شود.
درد غالباً با مصرف شل‌کننده‌های عضلانی، مسکن‌های ضد صرع مانند نورونتین، توپاماکس و لیریکا و استروئیدهای خوراکی تسکین می‌یابد.
فیزیوتراپی و کار درمانی
فیزیوتراپی و کاردرمانی از روش های درمان بدون جراحی دیسک گردن نقش مهمی را در بهبود بیمار ایفاء می‌کند. پزشک یا متخصص پس از کاهش درد حاد، برنامه توانبخشی را برای جلوگیری از بروز مجدد علائم دیسک گردن در نظر میگیرد.
برنامه جهت درمان درد گردن با فیزیوتراپی، غالباً شامل استفاده از کمپرس گرم و یا سرد و برق درمانی را برای تسکین درد، کاهش تورم، افزایش قدرت و تحریک فرایند التیام می باشد. حرکت‌های اصلاحی و ورزش گردن، درمان با دست، آموزش عملکرد و استفاده از ابزار کمکی و تجهیزات انطباق پذیر به منظور افزایش قدرت، دامنه حرکت، استقامت، التیام زخم و استقلال عملکرد از روش‌های متداول محسوب می‌شوند. البته ورزش یکی از راه‌های پیشگیری از گردن درد هم هست.
تزریق
پزشک گاهی اوقات کورتیکواستروئید را برای تسکین درد و کاهش التهاب تزریق می‌کند. کورتیکواستروئید تأثیری مشابه هورمون‌های کورتیزون و هیدروکورتیزون دارد که توسط لایه (قشر) خارجی غده‌های (فوق کلیوی) آدرنال ترشح می‌شوند. زمانی که کورتیکواستروئید در میزانی بالاتر از سطح طبیعی تجویز شود، موجب کاهش التهاب میشود که به نوبه خود کاهش درد و فشار را در پی خواهد داشت. این دارو در تلفیق با برنامه توانبخشی بیشترین تأثیر را دارد. البته با توجه به اثرات جانبی جدی کورتیکواستروئیدها تعداد تزریق‌ها محدود است و معمولاً سالانه بیش از سه تزریق انجام نمی‌شود.
غالباً ترکیبی از داروی استروئیدی و بی‌حسی درون ناحیه اطراف عصب‌های نخاعی تحریک شده‌ای تزریق میشود . این ناحیه، که با اصطلاح “فضای اپیدورال” نامیده میشود ، غشاء محافظ غلاف مانند را دربرمی‌گیرد که ریشه‌های عصبی و عصب های نخاعی را می پوشاند. استروئیدها به دلیل بازداری از تولید پروتیئن های ایجاد کننده التهاب، تحریک عصبی را کاهش می‌دهند. داروی بی‌حسی نیز هدایت عصبی در ناحیه تزریق را مسدود می‌کند و به این ترتیب درد را از بین می‌برد.
تزریق در فضای اپیدورال هم در فرایند درمان دیسک گردن و هم در فرایند تشخیص کاربرد دارد. پزشک به کمک تزریق دارو در اطراف ریشه عصبی خاص تشخیص می‌دهد که آیا آن ریشه عصب معین علت بروز مشکل است یا خیر. زمانی که تزریق هدف درمانی دارد، تسکین درد کوتاه مدت یا بلند مدت آن، از یک هفته تا چند ماه، مدّ نظر است. تزریق در فضای اپیدورال در بعضی موارد چرخه التهاب را از بین می‌برد و تسکین دائمی را برای بیمار به ارمغان می‌آورد.
بااین حال شایان ذکر است که این تزریق عموماً به عنوان درمان علائم مرتبط با فشردگی نخاع در نظر گرفته نمی‌شود؛ بلکه روشی است که پزشک با بهره‌گیری از آن می‌تواند درد و ناراحتی بیمار را کاهش داد و سپس حین آرامش بیشتر بیمار، از طریق برنامه توانبخشی، مانند فیزیوتراپی، به علت اصلی عارضه بپردازد. از این گذشته از این تزریق برای تسکین موقت درد بیماری استفاده میشود که قرار است چندی بعد عمل جراحی دیسک گردن داشته باشد.
درمان دستی (کایروپراکتیک)
درمان دستی عملکرد نامناسب مفصل را بهبود می‌بخشد و به کاهش درد کمک می‌کند. بهتر است از دستکاری با شدن زیاد پرهیز کرد، چون گاهی نتیجه معکوس به بار می‌آورد و درد یا آسیب عصبی را تشدید می‌کند.
تراکشن (کشش) گردن
تراکشن (کشش) سر فشار روی ریشه عصب را کاهش می‌دهد. البته این روش به رغم ساده بودنش برای رفع گردن درد در تمام بیماران مناسب نیست؛ اما اگر پزشک انجام آن را مجاز بداند، بیمار می‌تواند وسیله کشش را تهیه کند و با استفاده از آن در منزل علائم دیسک گردن ناشی از فتق دیسک گردن را آرام کند.
بریس
استفاده از گردنبند طبی یا بریس در برخی موارد، امکان استراحت بیشتر مهره‌های گردنی را فراهم می‌کند.
عمل جراحی
چنانچه درد ناشی از فتق دیسک گردن پس از گذشت 6 تا 12 هفته برطرف نشود، یا درد و ناتوانی شدت بگیرد، جراحی ستون فقرات به عنوان راهکاری عاقلانه در نظر گرفته خواهد شد. جراحی ستون فقرات برای درمان بیرون‌زدگی دیسک گردن معمولاً نتایج قابل قبولی به دست می‌دهد و درد پس از عمل و عوارض جانبی نامطلوب آن بسیار اندک است.
عملی که توسط جراح ماهر و باتجربه انجام شود با خطر پایین، عوارض اندک و درصد موفقیت بالا همراه خواهد بود. میزان موفقیت جراحی درمان فتق دیسک گردن از نظر تسکین درد در حدود 95 تا 98 درصد است.
