بیماری بلانت یکی از اختلالاتی است که در کودکان دیده میشود و بر رشد صفحات اطراف زانوی آنها تاثیرات منفی می‌گذارد. این بیماری باعث میشود که رشد صفحات اطراف یا مجاور زانو کند شود یا اینکه فرآیند استخوان سازی را متوقف کند. در این شرایط، صفحه رشدی که در نزدیکی بخش خارجی زانو قرار گرفته است به طور طبیعی به رشد خود ادامه میدهد که در نهایت کودک در یک یا هر دو پای خود دچار پای پرانتزی خواهد شد.
انواع بیماری بلانت شامل چه مواردی است؟
بیماری بلانت انواع مختلفی دارد که در بخش زیر به آنها اشاره می‌کنیم:
بیماری بلانت در اطفال
پرانتزی بودن پاها در کودکان زیر دو سال امری نسبتاً طبیعی است و به طور کلی زمانی که کودک به سن ۱۸ تا ۲۴ ماهگی می‌رسد این اختلال بهبود خواهد یافت. به طور کلی بیماری بلانت اطفال در همین سنین به وجود میآید اما حالت پرانتزی پا بهبود پیدا نمی‌کند و به تدریج و با گذر زمان بدتر خواهد شد. در بخش زیر به اطلاعات تکمیلی در خصوص این بیماری اشاره می‌کنیم:
- بین سنین تولد تا سه سالگی به وجود میآید.
- معمولاً در هر دو پا به وجود میآید و یک اختلال دو سویه محسوب میشود.
- اختلال ایجاد شده فقط در استخوان درشت نی (استخوان ساق پا) به وجود میآید.
- بیماری بلانت در اطفال شایع‌تر از بیماری بلانت در نوجوانان است.
بیماری بلانت در نوجوانان
- این بیماری در کودکانی که ده سال به بالا سن دارند رخ میدهد.
- احتمال آنکه فقط یک پا را درگیر کند بسیار زیاد است و به عبارتی یک اختلال یک سویه محسوب میشود.
- معمولاً اختلال ایجاد شده در هر دو استخوان درشت نی و استخوان ران (استخوان فمور) به وجود میآید.
چه عواملی در بروز بیماری بلانت نقش دارند؟
هنوز پزشکان به درستی علت بروز بیماری بلانت را نمی‌دانند اما پزشکان عقیده دارند که این بیماری در پی عوامل متعددی از قبیل عوامل ژنتیکی، عوامل محیطی و عوامل مکانیکی به وجود میآید. از آنجایی که اکثر کودکانی که دچار بیماری بلانت می‌‌شوند در سنین پایین شروع به راه رفتن می‌‌نمایند به احتمال زیاد راه رفتن در سنین پایین یکی از دلایل اصلی بروز این اختلال محسوب میشود. بیماری بلانت همچنین در کودکانی که چاق هستند و دچار اضافه وزن می‌باشند بسیار شایع است. پزشکان عقیده دارند وزن اضافی بدن کودک باعث میشود که فشار بسیار زیادی به استخوان درشت نی او وارد شود که این فرآیند باعث بروز اختلالات غیرعادی در رشد استخوان او خواهد شد.
علائم و نشانه‌های بیماری بلانت چیست؟
کودکانی که دچار بیماری بلانت هستند یکی از پاهای آنها یا هر دوی آنها حالت پرانتزی پیدا میکند که به این اختلال ژنو واروم گفته میشود. ممکن است برخی از بیماران به ویژه نوجوانان از درد زانو یا ناپایداری آن شکایت داشته باشند.
بیماری بلانت چگونه تشخیص داده میشود؟
معمولاً بیماری بلانت و پرانتزی شدن پای کودک برای اولین بار زمانی تشخیص داده میشود که کودک برای انجام معاینات معمولی نزد پزشک برده میشود. زمانی که این اختلال تشخیص داده میشود باید کودک را نزد جراح ارتوپد بود. هرچه این بیماری در سنین بالاتر تشخیص داده شود تغییرات به وجود آمده در پاهای کودک به طور واضح در تصویر برداری به کمک اشعه ایکس بهتر دیده میشود. برای تشخیص بیماری بلانت انجام معاینه دقیق جسمانی و سپس عکس برداری از پا به کمک اشعه ایکس ضروری خواهد بود. در عکس برداری می‌توان ناهنجاری ظاهری استخوان درشت نی و تغییرات به وجود آمده در صفحه رشد استخوان زیر زانو را مشاهده کرد. جراح ارتوپد بر اساس تصاویر به دست آمده از عکس برداری با اشعه ایکس وضعیت زانو و اجزای مختلف آن را از زوایای متفاوت بررسی میکند تا بتواند بین بیماری بلانت، رشد طبیعی استخوان و رشد کودک تمایز قائل شود زیرا در بیماری بلانت حالت پرانتزی شدن پا بسیار شدید است. در صورتی که جراح ارتوپد بتواند وجود بیماری بلانت را تشخیص دهد ارزیابی‌های انجام شده از وضعیت زانوی بیمار به پزشک کمک میکند بتواند طرح درمانی مناسبی را پایه ریزی کرده و به این ترتیب به اصلاح حالت نامناسب پای بیمار در آینده بپردازد.
بیماری بلانت چگونه درمان میشود؟
هدف از درمان بیماری بلانت اصلاح حالت ناهنجاری پای بیمار و بهبود وضعیت کلی و مطابقت آنها است. در بخش زیر به روش‌های موجود برای درمان این بیماری اشاره می‌کنیم.
روش‌های درمانی غیر جراحی
معمولاً متخصص ارتوپدی انجام عمل جراحی برای کودکان مبتلا به بیماری بلانت را پیشنهاد میکند. معمولا این فرآیند درمانی پس از سن دو سالگی و زمانی که پاهای کودک نمی‌‌تواند به طور خود به خود صاف شود انجام خواهد شد.
استفاده از بریس مخصوص
بریس مخصوص پا یا آرتوز زانو- مچ- پا معمولا به عنوان اولین خط درمان برای کودکانی که علائم بیماری بلانت در آنها خفیف تا متوسط است در نظر گرفته میشود. این نوع بریس که بر اساس شرایط بیمار ساخته و طراحی میشود از پاهای کودک از ناحیه ران تا انگشت پا محافظت میکند. پزشک از کودک می‌‌خواهد که تا چند ماه به طور مداوم و در طول ساعات روز و شب از این بریس استفاده کند و فقط هنگام رفتن به سرویس بهداشتی یا حمام آن را از پای خود باز کند. هر چند ماه یک بار و با بزرگ شدن کودک پزشک به تنظیم بریس میپردازد و مجدداً استخوان پای کودک شروع به صاف شدن خواهد کرد. به تدریج و با گذر زمان بریس به صاف شدن استخوان و قرار گرفتن آن در شرایط مناسب و بهبود بیماری کمک خواهد کرد.
ورزش درمانی
پزشک انجام جلسات فیزیوتراپی و ورزش درمانی را برای جلوگیری از پیشرفت بیماری و کمک به بهتر راه رفتن کودک توصیه میکند. متخصص فیزیوتراپی می‌تواند تمریناتی را به کودک و والدین او آموزش دهد که به کشش و تقویت عضلات پای کودک که به علت بروز بیماری بلانت ضعیف شده‌اند کمک میکند و به این ترتیب حالت عدم تعادل در راه رفتن کودک اصلاح خواهد شد. متخصص فیزیوتراپی نحوه پوشیدن و در آوردن بریس، مراقبت از پوست در هنگام استفاده از آن و در صورت لزوم استفاده از واکر را به والدین او آموزش خواهد داد. در برخی موارد لازم است که پای کودک گچ گرفته شود تا وضعیت پای او بهبود پیدا کند. متخصص فیزیوتراپی می‌تواند به والدین کودکان مبتلا به بیماری بلانت نحوه انجام تمرینات ورزشی مخصوص و انجام فعالیت‌های درمانی و گنجاندن آنها در برنامه روزمره کودک را آموزش دهد.
عمل جراحی استئوتومی چیست؟
در مواردی که استفاده از بریس نتواند به کسب نتایج مطلوب کمک کند پزشک انجام عمل جراحی را پیشنهاد خواهد کرد. کودکانی که دچار بد شکلی شدید پا هستند و بیمارانی که دیگر نمی‌‌توانند متقاضی استفاده از بریس باشند به انجام عمل جراحی نیاز خواهند داشت.
چگونه باید برای انجام عمل جراحی آماده شد؟
جراح ارتوپد به بررسی عکس برداری از زانوی بیمار میپردازد تا به این نتیجه برسد که آیا انجام جراحی استئوتومی ضروری است یا خیر و سطح مورد نیاز برای اصلاح وضعیت ناهنجاری زانوی بیمار چقدر است. از آنجایی که بیمار برای جراحی تحت بیهوشی قرار میگیرد باید قبل از عمل از خوردن مواد غذایی و نوشیدن آب خودداری کند. در صورتی که بیمار از داروی خاصی استفاده میکند باید به پزشک خود اطلاع دهد و از او بپرسید که آیا لازم است روزی که قرار است جراحی انجام شود داروی مورد نظر را مصرف کند یا خیر.
در هنگام انجام عمل جراحی چه اتفاقی رخ خواهد داد؟
جراح یا به بیمار داروی بیهوشی عمومی میدهد یا آنکه او را از کمر به پایین بیحس میکند و از بیحسی نخاعی استفاده می‌نماید. جراح برشی را روی موضع مورد نظر ایجاد میکند تا بتواند به اصلاح وضعیت استخوان بپردازد. با توجه به محل آسیب دیدگی، جراح به اصلاح استخوان درشت نی یا استخوان ران میپردازد. در اکثر موارد در جراحی استئوتومی زانو، استخوان درشت نی تحت عمل جراحی قرار میگیرد. در ساده‌ترین جراحی استئوتومی زانو، جراح چند برش را در امتداد استخوان ایجاد میکند و فضایی را به وجود می‌آورد سپس این فضا را توسط گرافت استخوان پر میکند و به کمک پیچ و صفحه مخصوص به ثابت کردن استخوان میپردازد. به این روش استئوتومی به روش گوه‌ای باز گفته میشود. در یک روش دیگر پزشک برشی را روی استخوان درشت نی یا استخوان ران ایجاد میکند سپس به خارج کردن بخشی از استخوان میپردازد. پزشک لبه‌های برش خورده استخوان را به هم متصل میکند و برای ثابت نگه داشتن آنها از صفحات فلزی استفاده می‌نماید که به این روش استئوتومی به روش گوه‌ای بسته گفته میشود. معمولا این عمل جراحی حدود یک تا دو ساعت طول می‌کشد.
پس از عمل جراحی چه اتفاقی رخ خواهد داد؟
پزشک با توجه به وسعت عمل جراحی و شرایط جسمانی بیمار به او اطلاع میدهد که آیا می‌تواند پس از جراحی به منزل برگردد یا آنکه باید یک شبانه روز در بیمارستان بستری شود. باید به بیمار به مدت دو ماه از عصا برای راه رفتن استفاده کند تا استخوان‌های او به خوبی بهبود یابد. فرآیند بهبود استخوان و توان بخشی می‌تواند تا شش ماه به طول بیانجامد. این برنامه شامل تمرینات ورزشی مخصوصی است که برای اهداف زیر طراحی شده‌اند:
- تقویت عضلات ران (عضلات چهار سر ران)
- افزایش دامنه حرکات زانو
- بهبود سطح تعادل بیمار
گاهی اوقات پزشک به بیمار توصیه میکند که برای کمک به بهبود استخوان از بریس به عنوان محافظ استفاده کند.
فاکتورهای خطر در جراحی استئوتومی زانو شامل چه مواردی است؟
این جراحی نیز همانند سایر عمل‌های جراحی با عوارض و خطراتی همراه است که در بخش زیر به آنها اشاره می‌کنیم:
- عفونت استخوان یا عفونت در بافت‌های نرم اطراف آن
- عدم پیوند قطعات مختلف استخوان با هم
- عدم تسکین درد به طور کامل
- آسیب دیدگی اعصاب یا عروق خونی اطراف زانو
جراحی همی اپی فیزیودز چیست؟
در این نوع جراحی پزشک اقدام به قرار دادن چند پلاک یا گیره در یک طرف از صفحه رشد استخوان میکند تا از رشد این صفحه استخوانی در جهت مربوطه جلوگیری شود. پلاک نصب شده به استخوان کمک میکند که به صورت صاف به رشد خود ادامه دهد و سمت دیگر استخوان نیز که فاقد پلاک است رشد طبیعی داشته باشد.
ارزیابی‌های قبل از عمل جراحی شامل چه مواردی است؟
پزشک باید قبل از عمل جراحی به ارزیابی طول پاهای بیمار بپردازد و میزان بد شکلی بالینی آنها به لحاظ زاویه و میزان چرخش استخوان را به طور کامل بررسی کند. معاینات جسمانی باید شامل ارزیابی تغییر جهت کشکک زانو، میزان انحراف استخوان بلند پا، انعطاف پذیری رباط و الگوی حرکتی بیمار باشد. پزشک در بیماری ژنو واروم همچنین به ارزیابی فاصله برآمدگی بین لقمه‌ای و ارزیابی فاصله بین قوزکی خواهد پرداخت. در ارزیابی رادیوگرافی از طول پاهای بیمار، فاصله ران تا مچ پا در حالت ایستاده و در حالتی که کشکک زانو به سمت جلو خم شده است بررسی میشود و همچنین از نمای جانبی هر یک از پاها عکس گرفته خواهد شد. پزشک برای کسب اطلاعات بیشتر از بخش ارزیابی رادیوگرافیک از بد شکلی زانو استفاده میکند. پزشک برای ارزیابی وضعیت بلوغ اسکلتی در بیماران نوجوان از آنالیز مرکز استخوان بهره خواهد گرفت.
اطلاعات بیشتر در خصوص نصب پلاک باند کشی
از فلوروسکوپی برای تایید و تشخیص محل دقیق بخشی از استخوان بلند که به فرایند رشد ارتباط دارد استفاده میشود تا پزشک بتواند محل دقیق صفحات رشد را در موضع مورد نظر مشخص نماید. پزشک یک برش دو و نیم تا چهار سانتی متری را روی محل مورد نظر ایجاد میکند و پلاک را زیر سطح فاسیا یا زیر عضله قرار میدهد این در حالی است که پوشش استخوان به طور کامل حفظ میشود. پزشک با لغزاندن پلاک سعی میکند که آن را در قسمت مرکزی استخوان بلند قرار دهد سپس دو سیم یک و نیم میلی متری را وارد سوراخ پیچ میکند و قشر استخوان را به اندازه ۵ میلی متر سوراخ می‌نماید سپس پیچ‌های مورد نظر را در جای اصلی خود قرار میدهد. برای جلوگیری از عقب زدگی زانو یا ژنو رکورواتوم باید پلاک یا در قسمت پشت یا روی صفحه فرضی که بدن را به صورت عمودی به دو بخش تقسیم میکند قرار داده شود. پزشک باید کاملا دقت کند تا در هنگام نصب پیچ از فرو رفتن پلاک به درون بخشی از استخوان بلند پا یا سطح مفصلی آن جلوگیری نماید. در روش اصلاحی پزشک در ابتدا سیم را با کمک گرفتن از فلوروسکوپ به زیر پوست هدایت میکند سپس پلاک را روی سیم می‌‌لغزاند و در مرحله بعدی از طریق سوراخ ایجاد شده در پیچ اقدام به قرار دادن سیم دوم خواهد کرد. برای انجام این کار باید بین پوستی که بین این دو سیم قرار دارد برش ایجاد شود و مراحل باقی مانده به همان ترتیبی که در بخش بالا توضیح داده شده است ادامه داده شود. تحقیقات نشان داده است که این روش به طرز قابل توجهی باعث کوتاه شدن زمان جراحی، کاهش میزان قرار گیری بیمار در معرض پرتوها، و کوچک شدن اندازه برش‌ها خواهد شد به نحوی که اندازه آنها به طور متوسط ۴ میلی متر کاهش پیدا میکند. پیچ‌های مورد استفاده که روی استخوان بلند قرار داده شده‌اند می‌توانند در مقایسه با پیچ‌های واگرا بهتر به اصلاح زاویه پا بپردازند. این امر مدت کوتاهی پس از نصب پیچ و پلاک قابل مشاهده خواهد بود و در بیمارانی که در مرحله بلوغ اسکلتی قرار دارند اهمیت بسیار زیادی دارد. اندازه و سایز پلاک و پیچ هیچ تأثیری در میزان اصلاح زاویه انحراف زانو ندارد.
مراقبت‌های بعد از عمل جراحی زانو شامل چه مواردی است؟
پزشک پس از جراحی زانو به بیمار توصیه میکند که هر چه زودتر شروع به راه رفتن کند و تحرک داشته باشد و انجام جلسات فیزیوتراپی را برای بهبود دامنه حرکات پا و تقویت آن به منظور انجام فعالیت‌های روزمره پیشنهاد میکند. هر ۳ تا ۶ ماه یک بار انجام عکس برداری از زانو برای بررسی وضعیت آن ضروری است. پس از آنکه وضعیت بد شکلی زانو اصلاح شد پزشک اقدام به خارج کردن پلاک و پیچ می‌نماید و جلسات توان بخشی برای بهبود حال بیمار توصیه خواهد شد. پزشک با توجه به سن بیمار از او می‌‌خواهد که حداقل به مدت یک تا دو سال پس از جراحی به طور مرتب برای انجام معاینات لازم به مطب مراجعه کند تا وجود هرگونه بد شکلی احتمالی به زودی تشخیص داده شود و فرایند درمان آغاز گردد.
