بورس یک کیسه پر از مایع است که مانند یک ضربهگیر در برابر اصطکاک عمل میکند و بین بافتهایی مانند تاندونها و استخوانها قرار دارد. بورس باعث کاهش اصطکاک بین قسمتهای متحرک بدن مانند اطراف مفاصل شانهها، آرنجها، لگن، زانو و اطراف تاندون آشیل در پاشنه پا میشود. تعداد بورس در بدن انسان متفاوت است اما حدود 160 بورس در کل بدن انسان وجود دارد. بورس با پوششی از سلولهای خاص به نام سلولهای سینوویال پوشیده شده است که مایعی غنی از کلاژن و پروتئین را ترشح میکند. این مایع سینویال مانند یک روان کننده بین قسمتهای متحرک بدن عمل میکند. به التهاب بورس، بورسیت گفته میشود. اقدامات درمانی برای بورسیت شامل استراحت دادن به مفصل آسیبدیده و محافظت از آن در برابر آسیبدیدگیهای آتی میشود. در بیشتر موارد، درد ناشی از ابتلا به بورسیت چند هفته پس از انجام اقدامات درمانی مناسب از بین میرود اما احتمال عود دوباره آن بسیار زیاد است.
علل ابتلا به بورس
برخی از علل بورسیت عبارتند از:
ضربه خوردن
وارد آمدن ضربه به بورس باعث بروز بورسیت التهابی ناشی از آسیبدیدگیهای مکرر یا ضربه مستقیم میشود.
• بورسیت مزمن: شایعترین علت ابتلا به بورسیت مزمن، ضربات جزئی است که ممکن است به بورس شانه (ساب دلتوئید) به دلیل انجام حرکات مکرر مانند پرتاب توپ بیسبال است. یک مثال دیگر در مورد بورسیت مزمن، بورسیت کشک زانو (در جلوی زانو) است که به دلیل زانو زدن طولانی مدت یا مکرر روی سطوح سخت یا سایش زانو به زمین یا فرش ایجاد میشود.
• بورسیت حاد: ضربه مستقیم (مانند خوردن تصادفی و ناگهانی زانو به میز) میتواند باعث نشت خون در بورس شود. این ضربه باعث بروز التهاب دردناک و تورم میشود.
عفونت
بورسی که نزدیک به سطح پوست باشد بیشتر در معرض ابتلا به بیماری عفونتهای باکتریایی به نام بورسیت عفونی است. عموماً باکتریهای استافیلوکوس آرئوس یا استافیلوکوس اپیدرمیس باعث ابتلا به بورسیت عفونی یا سپتیک میشوند. افراد مبتلا به دیابت، برخی بیماریهای کلیوی و افرادی که سیستم ایمنی بدن آنها به دلیل مصرف برخی داروهای کورتیزونی (درمانهای استروئیدی) ضعیف شده است و آنهایی که روی بورس دچار زخم هستند بیشتر در معرض ابتلا به بورسیت عفونی یا سپتیک هستند. حدود 85 درصد از بیماران مبتلا به بورسیت سپتیک را مردان تشکیل میدهند.
بیماریهای روماتیسمی
افراد مبتلا به برخی بیماریهای روماتیسمی مانند نقرس نیز ممکن است به دلیل تجمع کریستالها دچار بورسیت شوند. زمانی که کریستالها در بورس شکل میگیرند، باعث التهاب و در نتیجه ابتلا به بورسیت میشوند.
علائم و نشانههای ابتلا به بورسیت
بورسیت باعث بروز درد و حساسیت به لمس در اطراف استخوان یا تاندون آسیبدیده میشود. کیسههای بورس ممکن است متورم شده و غالباً باعث بروز مشکل در حرکت میشوند. شانه، آرنج، زانو و پاها بیشتر از سایر قسمتهای بدن در معرض ابتلا به بورسیت هستند.
شانه
در شانه، بورس ساب اکرومیال، تاندون سوپراسپیناتوس را از استخوان روی آن و عضله دلتوئید جدا میکند. این بورس معمولاً به دلیل آسیبدیدگی ساختارهای اطراف آن و غالباً آسیبدیدگی روتاتور کاف دچار التهاب میشود. در صورت ابتلا به بورسیت، دامنه حرکتی شانه محدود شده و درد در کنار و جلوی شانه بروز میکند.
• بالا بردن اجسام در بالای سر یا فعالیتهای کششی ناراحتکننده
• درد غالباً در هنگام شب تشدید میشود.
• دامنه حرکتی فعال شانه معمولاً کاهش یافته و در برخی نقاط دچار حساسیت به لمس میشود.
آرنج
بورسیت نوک آرنج، بورسیت اولکرانون شایعترین نوع بورسیت است.
• درد ممکن است با خم کردن آرنج افزایش یابد زیرا در این صورت تنش روی بورس بیشتر میشود.
• این بورس معمولاً بیشتر در معرض آسیبدیدگی و ضربات مستقیم یا حرکات تکراری ناشی از خم و راست کردن آرنج (مثلاً در زمان نقاشی کردن) قرار دارد.
• ابتلا به عفونت نیز در این بورسیت شایع است.
زانو
• بورسیت جلوی کشکک زانو: جلوی کشکک زانو ممکن است به دلیل آسیبدیدگیهای تدریجی (مانند زانو زدن) یا ضربات شدید به زانو دچار التهاب شود. تورم ممکن است 7 تا 10 روز پس از آسیبدیدگی – معمولاً پس از زمین خوردن- ایجاد شود.
• بورسیت پِس آنسرین: بورس پِس آنسرین یک بورس پروانهای شکل است که بین سه تاندون اصلی در داخل زانو قرار گرفته است.
o این نوع از بورسیت غالباً در افراد مبتلا به آرتریت به خصوص زنان میانسالی که اضافه وزن و پوکی استخوان دارند دیده میشود.
o درد ناشی از آنسرین معمولاً زمانی ایجاد میشود که زانو خم میشود و همچنین در هنگام شب نیز تشدید میشود. غالباً در صورت استفاده از یک بالش بین رانها این درد در هنگام خواب تسکین مییابد.
o درد به قسمتهای داخلی کشاله ران و میانه ساق پا کشیده میشود و معمولاً در هنگام بالا رفتن از پلهها و در هنگام خم و راست کردن زانو تشدید میشود.
o بورسیت پِس آنسرین همچنین به دلیل استفاده بیش از حد از مفصل یا آسیبدیدگیهای ورزشی به خصوص در افرادی که مسیرهای طولانی میدوند نیز دیده میشود.
مچ پا
بورسیت رتروکالکانئال زمانی ایجاد میشود که بورس زیر تاندون آشیل در پست پاشنه پا دچار التهاب شود. این عارضه معمولاً به دلیل آسیبدیدگیهای ناشی از استفاده از کفشهای نامناسب (غالباً کفشهای پاشنه بلند) یا پیادهروی طولانی مدت ایجاد میشود همچنین این آسیبدیدگیها ممکن است باعث ابتلا به تاندونیت آشیل نیز شوند. بورسیت در این قسمت از بدن غالباً به دلیل استفاده بیش از حد از مفصل در ورزشکاران جوان، اسکیتبازان و افرادی که برنامههای تمرینی جدید مانند پیادهروی یا پرش را شروع میکنند دیده میشود. درد معمولاً در پشت پاشنه پا ایجاد میشود و با کشش پسیو یا خم شدنهای بلندمدت تشدید میشود.
باسنها
بورسیت اسکیوپلوتئال باعث التهاب بورس ایسکیال که بین پایین استخوان لگن و عضله گلوتوس ماکسیموس (یک طرف باسن) قرار دارد میشود. تورم ممکن است به دلیل نشستنهای طولانی مدت روی یک سطح سخت یا به دلیل دوچرخه سواری ایجاد شود. در گذشته به بورسیت اسکیوگلوتئال، نشیمنگاه بافندگان نیز گفته میشود زیرا این بیماری بیشتر در بافندگان به دلیل نوع نشستن آنها دیده میشده است.
• درد در هنگام نشستن یا راه رفتن احساس میشود.
• استخوان شرمگاهی دچار حساسیت به لمس میشود که ممکن است با خم و راست کردن پا نیز تشدید شود.
• درد ممکن است به سمت پایین کشاله ران نیز کشیده شود.
• فشار مستقیم روی ناحیه آسیبدیده موجب بروز درد تیزی میشود.
• بیمار ممکن است باسنی که دچار درد است را در هنگام نشستن بالا نگه دارد.
• درد در هنگام دراز کشیدن و خم کردن غیرفعال لگن تشدید شود.
• احتمالاً بیمار برای بلند شدن روی نوک انگشتان پا در طرفی که آسیب دیده است مشکل خواهد داشت.
لگن
بورس ایلیوپسوآس بزرگترین بورس در بدن است و که در عمق جلوی مفصل لگن قرار دارد. ابتلا به بورسیت در این قسمت معمولاً با مشکلات لگن مانند آرتریت یا آسیبدیدگی (به خصوص به دلیل دوندگی) ارتباط دارد.
• درد ناشی از ابتلا به بورسیت ایلیوسوآس به سمت جلوی قسمت میانی ران تا زانو کشیده میشود و در زمانی که لگن صاف یا چرخیده است تشدید میشود.
• صاف کردن لگن در هنگام پیادهروی باعث بروز درد میشود و در نتیجه فرد در هنگام راه رفتن ممکن است به سمت آسیبدیده بلنگد و مجبور به برداشتن گامهای کوتاهتر شود.
• ممکن است فرد در ناحیه کشاله ران دچار حساسیت به لمس شود.
• گاهی اوقات ممکن است در این ناحیه تودهای مانند یک فتق را احساس کنید. همچنین در صورتی که عصبها توسط بورس ملتهب تحت فشار قرار گیرند ممکن است فرد دچار بیحسی یا احساس گزگز شود
ران
بورس تروکانتریک در قسمت خارجی ران روی لگن ممکن است ملتهب شده و باعث ایجاد بورسیت تروکانتریک شود. بورسیت تروکانتریک بسیار شایع است و بیشتر در زنان میان سال که اضافه وزن دارند دیده میشود.
• بورسیت تروکانتریک باعث بروز درد عمیق در یک طرف ران میشود که ممکن است به سمت باسنها یا یک طرف زانو کشیده شود.
• درد در هنگام انجام فعالیت، فشار موضعی یا کشش تشدید میشود.
• درد غالباً در هنگام شب شدیدتر شده و خوابیدن روی سمت آسیبدیده را با مشکل مواجه میکند.
تشخیص بورسیت
• بررسی سوابق: معمولاً پزشک سوابق کامل بیمار را از زمان شروع علائم بررسی کرده و از وی میخواهد که در مورد حرکات و فعالیتهایی که باعث افزایش یا کاهش درد او میشوند توضیح دهد. همچنین در صورت وجود، شما باید مشکلات دیگر پزشکی خود را نیز به پزشک اطلاع دهید.
• برداشتن مایع: ممکن است پزشک به وسیله یک سوزن، مایعی از بورس برداشته و برای تست به آزمایشگاه ارسال نماید. این آنالیز به تشخیص علت ابتلا به بورسیت (عفونت، روماتیسم یا ضربه خوردن) کمک میکند. احتمال ابتلا به عفونت در بورسیت زانو و آرنج بیشتر است. برداشتن مایع ممکن است تا حدودی درد را نیز کاهش دهد.
• عکسبرداری به وسیله اشعه ایکس: معمولاً این کار مفید نیست اما پزشک ممکن است از آن برای تشخیص آسیبها یا بیماریهای دیگر نظیر شکستگی و دررفتگی استفاده نماید. ام آر آی و سی تی اسکن نیز برای رد احتمال ابتلا به بیماریهای دیگر انجام میشوند.
• آزمایش خون: پزشک ممکن است دستور انجام آزمایش خون را به منظور رد احتمال ابتلا به عفونت یا بیماریهای دیگر نظیر روماتیسم مفصلی بدهد.
درمان بورسیت
پزشک ممکن است نخست روشهای درمانی خانگی شامل، محافظت، استراحت، یخ درمانی، کمپرس کردن، بالا نگه داشتن و دارودرمانی را توصیه نماید.
درمانهای خانگی بورسیت
درمانهای خانگی بورسیت شامل محافظت، استراحت، استفاده از یخ، کمپرس کردن، بالا نگه داشتن و دارودرمانی میشود.
• برای محافظت از بورس از پد استفاده میشود به خصوص برای بورسهایی که در نزدیکی سطح پوست زانو و مچ پا قرار دارند.
• استراحت نسبی ناحیه آسیبدیده اگر به کاهش علائم کمک کند مفید خواهد بود. فعالیتهای ورزشی دیگری را انتخاب کنید که در آن حرکاتی که باعث بروز درد میشوند وجود نداشته باشد. شنا کردن یک ورزش مفید و مؤثر است.
• استفاده از یخ در کاهش درد و التهاب بسیار مؤثر است. بستههای کوچک یخ مانند بسته سبزیجات فریز شده را به مدت 10 دقیقه و حداقل دو مرتبه در روز روی ناحیه آسیبدیده قرار دهید تا از شدت التهاب آن بکاهد.
• کمپرس کردن و بالا نگه داشتن ناحیه آسیبدیده زمانی که امکان کمپرس کردن آن قسمت وجود داشته باشد مفید خواهد بود. استفاده از باندهای الاستیکی به خصوص در زانوها و آرنجها میتواند مفید باشد. قسمت آسیبدیده را بالاتر از سطح قلب نگه دارید تا از تجمع خون جلوگیری شود.
• داروهایی نظیر آسپیرین یا ایبوپروفن (آدویل) در کاهش التهاب و درد مؤثر هستند. قبل از مصرف این داروها و در صورتی که داروهای رقیقکننده دیگر خون مصرف میکنید یا سابقه ابتلا به زخم معده یا بیماریهای کلیوی دارید با پزشک مشورت کنید.
درمان پزشکی بورسیت
• تزریق کورتیزون: اگر بورسیت، عفونی نباشد، ممکن است پزشک برای کاهش التهاب، کورتیکواستروید در آن تزریق نماید.
• مصرف آنتیبیوتیک: اگر بورسیت، عفونی باشد توسط یک سوزن تخلیه میشود. پزشک قرصهای آنتیبیوتیک را تجویز میکند. اگر عفونت شدید باشد و به آنتیبیوتیکهای خوراکی واکنش نشان ندهد یا اگر سیستم ایمنی بدن به هر دلیلی ضعیف شده باشد، ممکن است لازم شود که در بیمارستان بستری شده و به شما آنتیبیوتیکهای داخل وریدی تزریق شود. البته بیشتر عفونتهای ناشی از ابتلا به بورسیت در منزل به راحتی مدیریت میشوند.
• جراحی: گاهی اوقات، ممکن است برای برداشتن بورس یک عمل جراحی انجام شود.
پس از درمان بورسیت هر چند موقع یک مرتبه باید به پزشک مراجعه شود؟
پس از این که شما مطب پزشک را ترک کردید، تلاش کنید که هر آن چیزی که باعث ابتلای دوباره به بورسیت میشود را تغییر دهید. کفشهای دیگری بپوشید، در هنگام زانو زدن برای انجام فعالیتها یا کار کردن از زانوبند استفاده کنید، به قسمت آسیبدیده استراحت دهید و حداقل دو مرتبه در روز روی آن یخ قرار دهید و در صورت امکان، قسمت آسیبدیده را بالا نگه دارید. پس از یک هفته دوباره به پزشک مراجعه کنید، اگر بورسیت شما، عفونی است باید سه تا چهار روز بعد به پزشک مراجعه کنید تا شما را دوباره معاینه کرده و در صورت لزوم مایع را از بورس خارج کند.
پیشآگهی ابتلا به بورسیت چیست؟
بیشتر افراد پس از 3 تا 4 روز نسبت به درمان واکنش نشان میدهند و پس از یک هفته نیز باید دوباره به پزشک مراجعه کنند. در صورتی که بورسیت، عفونی باشد، ممکن است نیاز باشد که هر 3 تا 5 روز یک مرتبه به وسیله یک سوزن تخلیه شود تا مایع عفونی به طور کامل از بین برود.
