آراکنوئیدیت یک بیماری عصبی است که باعث ایجاد درد در کمر، پروینیوم (محدوده بین ناحیه تناسلی و مقعد )، رانها و ساق پا، بازوها و پاها میشود. آراکنوئیدیت همچنین میتواند قدرت دید و بینایی و تحرک فرد را تحت تاثیر قرار دهد. بیماری آراکنوئیدیت زمانی ایجاد میشود که بافتهایی محافظ مغز، اعصاب و نخاع معمولا به واسطه جراحت یا ضربه آسیب ببینند.
در این مطلب به بررسی علل، علائم و انواع آراکنوئیدیت و راههای درمان و مدیریت علائم آن برای کاهش درد میپردازیم.
آراکنوئدیت
لایه عنکبوتیه یا آراکنوئید بخشی از یک گروه از غشاها است که مغز و اعصاب نخاعی را پوشش داده و از آنها محافظت میکند. وقتی این پوشش محافظ آسیب ببیند، ممکن است عملکرد اعصاب با اختلال مواجه شود. اعصاب طناب نخاعی توسط چندین لایه بافت نازک احاطه شدهاند که شامه یا مننژ نامیده شده و نقش محافظتی و پوشانندگی دارند. آراکنوئید لایه میانی از لایههای پوشاننده سیستم عصبی مرکزی یعنی مننژ است. آسیب دیدگی لایه آراکنوئید میتواند باعث تورم و التهاب شود. این تورم ممکن است باعث شود اعصاب داخل ستون فقرات به هم چسبیده، و موجب اختلال در عملکرد اعصاب شده و درد شدیدی را ایجاد کند. آراکنوئیدیت تقریبا همیشه در اثر آسیب ایجاد میشود. اگرچه گزارشاتی درباره ارثی بودن آن نیز وجود دارد، اما اکثر افراد در اثر آسیب دیدگی ستون فقرات به آن مبتلا میشوند. بیماری آراکنوئیدیت یک اختلال پیشرونده است، به این معنی که در صورت عدم درمان، در طول زمان بدتر میشود و در بعضي موارد ممکن است باعث ناتوانی و ضعف شدید فرد مبتلا به آن شود.
انواع آراکنوئیدیت
پزشکان آراکنوئیدیت را به انواع مختلفی تقسیم میکنند. آگاهی از نوع آراکنوئیدیت یک فرد ممکن است به پیش بینی علائم آن کمک کند. انواع آراکنوئیدیت عبارتند از:
• آراکنوئیدیت چسبنده: این شدیدترین و پیشروندهترین نوع آرکنوئیدیت بوده و زمانی رخ میدهد که اعصاب ستون فقرات به علت التهاب آراکنوئید دچار چسبندگی به هم شده باشند.
• آراکنوئیدیت استخوانی: این نوع ارکنوئیدیت زمانی اتفاق میافتد که آراکنوئید به استخوان تبدیل شود.
• آراکنوئیدیت مغزی: آراکنوئیدیت مغزی غشاء اطراف مغز را تحت تاثیر قرار داده و اغلب باعث سردردهای شدید میشود.
• آراکنوئیدیت ارثی: شکل نادری از آراکنوئیدیت است و علت آن وجود نقص ژنتیکی مننژها است.
• آراکنوئیدیت نئوپلاستیک: نوعی از آراکنوئیدیت است که در اثر سرطان ایجاد میشود.
• آراکنوئیدیت مربوط به بینایی: این نوع آراکنوئیدیت در پشت عصب بینایی ایجاد میشود و ممکن است باعث کاهش شدید بینایی و یا نابینایی کامل شود.
علل آراکنوئیدیت
شناخت علل ایجاد آرکنوئیدیت ممکن است بر نحوه پیشرفت بیماری در افراد ، و نیز دورنما و طرح درمان تاثیر بگذارد. شايعترين علل این بیماری عبارتند از:
• آسیب دیدگی یا جراحتی که در طول جراحی ستون فقرات ایجاد شده باشد. حدود 60 درصد از موارد آراکنوئیدیت به همین علت ایجاد میشوند.
• آزمایش میلوگرافی، که طی ان رنگ مخصوصی به ستون فقرات تزریق میشود.
• قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی که منجر به آسیب مننژ میشوند.
• تزریق در داخل ستون فقرات، مانند تزریق اپیدورال
• گرفتن آب نخاع
• عفونتهای ویروسی و باکتریایی ستون فقرات
• وارد آمدن ضربه یا آسیبهای فیزیکی به ستون فقرات، مثلا در یک تصادف اتومبیل
• سرطان اطراف یا داخل ستون فقرات
• تعداد بسیار کمی از موارد آراکنوئیدیت علت ژنتیکی دارند.
علائم آراکنوئیدیت
علایم آراکنوئیدیت از فرد به فرد متفاوت است و میتواند در طول زمان تغییر کند. در مراحل اولیه بیماری، برخی از افراد مبتلا به آراکنوئیدیت به اشتباه فکر میکنند دچار آسیب عضلانی یا مفصلی هستند. در حالی که عضلات و مفاصل ممکن است درد داشته باشند ،اما منبع درد عصبی است و بنابراین ماساژ و راهکارهای مشابه این علائم را از بین نمیبرند. شایعترین علائم آراکنوئیدیت عبارتند از:
• تغییر در بینایی
• درد مفاصل یا درد عضلانی
• درد عصبی
• وجود احساسات غیر معمول، مانند احساس سوزش یا خارش
• احساس صدای زنگ در گوش
• ضعف عضلانی
• تغییر در شنوایی
• مننژیت، یا تورم مننژ
علائمی که کمتر شایع هستند ولی بعضی افراد مبتلا به آراکنوئیدیت ممکن است انها را تجربه کنند عبارتند از:
• تورم مغز
• ناتوانی در عرق کردن
• حرکات غیر طبیعی یا غیرقابل کنترل بدن
• مشکلات ادراری
• خستگی مزمن
• میگرن
تشخیص آراکنوئیدیت
دشواری تشخیص آراکنوئیدیت ناشی از کمبود آگاهی در مورد این بیماری است. اگر چه تشخیص این بیماری ممکن است سخت باشد، اما انجام آزمایشهایی مانند سیتی اسکن (توموگرافی محوری کامپیوتری) یا ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) به تشخیص آن کمک میکنند. آزمایشی با نام الکترومیوگرافی (EMG یا نوار عصب و عضله) نیز میتواند شدت پیشرفت آسیب دیدگی ریشههای عصبی مبتلا را با استفاده از سیگنالهای الکتریکی و بررسی عملکرد عصب ارزیابی کند. به نظر نمیرسد انجام ازمایش میلوگرام با کنتراست رادیوگرافی، که در حال حاضر همراه با اسکن CAT انجام میشود باعث ایجاد یا بدتر شدن آراکنوئیدیت شود. گاهی اوقات، در صورتی که آراکنوئیدیت در اثر عفونت یا دیگر مشکلات مایع نخاعی ایجاد شده باشد، انجام ازمایش پانچ کمری اهمیت دارد.
درمان آراکنوئیدیت
درمان آراکنوئیدیت دشوار است. محدوده اطراف نخاع بسیار ظریف است، و حتی یک آسیب جزئی میتواند عواقب شدیدی داشته باشد. انجام جراحی اگرچه امکان پذیر است اما همیشه توصیه نمیشود. چرا که جراحی همیشه موثر نبوده و ممکن است باعث آسیب دیدگی بیشتر ستون فقرات شود. حتی زمانی که جراحی موثر باشد هم مزایای ان معمولا موقتی هستند. اکثر پزشکان به جای جراحی توصیه میکنند علائم بیماری با استفاده از روشهای درمانی مختلف دیگر مدیریت شوند. این روشها شامل موارد زیر هستند:
فیزیوتراپی
• طیف وسیعی از تکنیکهای فیزیوتراپی میتواند به کاهش درد و جلوگیری از آسیب بیشترکمک کند.
• ورزش درمانی میتواند عضلات را تقویت کرده و به فرد در کنترل درد کمک کند.
• ماساژ ممکن است باعث کاهش تنش عضلانی ناشی از درد شود، و اب درمانی (لینک به مقاله آب درمانی) میتواند به طور موقت باعث کنترل درد عصب شود.
• در بعضي از افراد استعمال بستههای گرم یا سرد روی نخاع و يا قسمتهاي دردناک بدن ميتوانند به طور موقت التهاب را از بين ببرد.
داروهای مسکن
داروهای مسکن و ضد درد برای آراکنوئیدیت عبارتند از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID)، داروهای استروئیدی و داروهای مسکن حاوی مورفین. انتخاب داروی مناسب برای هر فرد به طیف وسیعی از عوامل، از جمله دیگر داروهای مصرفی فرد و عوارض جانبی که ممکن است برای فرد ایجاد کند بستگی دارد.
تحریک عصبی
ممکن است بدون مصرف دارو انجام درمانهایی که اعصاب یا نخاع را تحریک میکنند به تسکین درد بیمار کمک کرد. دو گزینه از این نوع درمان عبارتند از:
تحریک طناب نخاعی (SCS )
اعصاب و مغز به طور مداوم با یکدیگر در ارتباطند و احساس درد وقتی اتفاق میافتد که اعصاب پیغام درد را به مغز منتقل کنند. روش درمانی تحریک الکتریکی نخاع (لینک به مقاله تحریک الکتریکی نخاع) برای کمک به درمان درد مزمن و مداوم طراحی شده است. اگرچه روش تحریک الکتریکی نخاعی ممکن است پیچیده به نظر برسد، اما در واقع خیلی ساده است. دستگاه تحریک الکتریکی نخاع شامل یک مولد پالس کوچک، به نام محرک، و سیمهای نازکی است که به بدن فرد متصل میشوند. محرک، پالسهای کوچکی از جریان الکتریکی ضعیف را از طریق سیمهای نازک متصل به دستگاه به اعصاب خاصی از نخاع ارسال میکند. این امواج سیگنالهای درد را به مغز میفرستند. به کمک یک دستگاه کنترل از راه دور میتوان محرک را خاموش و روشن کرد یا سطح تحریک را افزایش و کاهش داده ، و با استفاده از تنظیمات و یا برنامه های طراحی شده دستگاه برای هر شخص نواحی مختلف درد را در بدن تحریک نمود. این تحریک باعث نمیشود بیمار از چیزی که موجب درد شده خلاص شود. بلکه شیوه تحلیل مغز را عوض میکند. در برخی موارد روش تحریک الکتریکی نخاع ممکن است یک احساس ملایم خارش و سوزش یا لرزش را جایگزین احساس درد شود و در موارد دیگر درمان تحریک الکتریکی نخاعی هیچ نوع حسی جایگزین یا ایجاد نمیشود. مقدار تسکین درد برای هر بیمار متفاوت است، اما درمان در صورتی موفق است که درد را حداقل 50٪ کاهش دهد.
تحریک عصبی الکتریکی پوست (TENS)
شبیه به روش محرک نخاع، روش تحریک عصبی الکتریکی پوست نیز انرژی الکتریکی را برای تسکین درد و بهبود حرکت به ناحیه دردناک میفرستد. در روش درمانی TENS از جریانهای کم ولتاژ برای درمان درد استفاده میشود. الکترودها و یا رسانههایی روی بدن در محل درد قرار داده میشوند تا انرژی الکتریکی را به رشتههای عصبی انتقال دهند. جریان الکتریکی گیرندههای عصبی که پیام درد را از اعصاب به مغز منتقل میکنند مسدود مینماید. به بیمار یک دستگاه کوچک TENS که با باتری کار میکند برای استفاده در منزل میدهند. در بیشتر موارد، پزشک دستگاه را بر اساس تنظیمات مناسب فرد تنظیم کرده و به بیمار چگونگی استفاده از دستگاه TENS را آموزش میدهد.
پشتیبانی روانشناختی
زندگی با درد مزمن دشوار است. درمانهای روانشناختی میتوانند به برخی افراد کمک کنند تا با تغییر دیدگاهشان درباره درد و دریافت حمایت عاطفی با آن کنار بیایند. بعضی افراد نیز از شرکت در گروههای حمایت کنندهای که متشکل از افراد مبتلا به دردهای مزمن یا بیماریهای نادر کمک میگیرند. این گروهها ممکن است باعث شوند افراد مبتلا به درد و رنج معنای جدیدی از درد به دست آورند، و یا شیوههای درمانی اثرگذار و مبتنی بر سبک زندگی را با یکدیگر به اشتراک گذاشته و کمتر احساس تنهایی کنند.
طب مکمل
بعضی از افراد از درمانهای مبتنی بر طب مکمل مانند طب سوزنی ، تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی، و یا داروهای هومیوپاتی برای تسکین درد خود استفاده میکنند. مطالعات و تحقیقات بیشتری لازم است تا مشخص شود روشهای طب مکمل برای درمان علائم آراکنوئیدیت چقدر موثرند.
خلاصه و نتیجهگیری
بیماری آراکنوئیدیت را میتوان کنترل کرد اما قابل درمان نیست. با اتخاذ روشهای درمانی مناسب، میتوان زندگی را به شکل عادی پیش برد. با این حال، افراد مبتلا به این بیماری ممکن است مجبور شوند روش درمان خود را بر اساس تغییر علائم تغییر دهند. بسیاری از بیماران معتقدند علائم آنها حتی با وجود بهترین مراقبتهای پزشکی بدتر میشوند. صحبت کردن با پزشک در مورد هر یک از علائم، بهترین راه برای از بین بردن این علائم است. هیچ راهی برای پیش بینی نحوه پیشرفت آراکنوئیدیت در هر فرد وجود ندارد. اگرچه تفاوتهای قابل توجهی در علائم حتی در میان افراد مبتلا به نوع مشابهی از آراکنوئیدیت وجود دارد، اما دانستن نوع آراکنوئیدیت برای کنترل علائم ممکن است مفید باشد. آراکنوئیدیت یک بیماری خسته کننده و به طور بالقوه ناتوان کننده است. این بیماری اگر چه درمان نمیشود، اما روشهای مختلفی هستند که میتوانند به افراد مبتلا کمک کنند. همه افراد مبتلا به آراکنوئیدیت سزاوار این هستند که راحت زندگی کنند و سوالات خود را از پزشکشان بپرسند. انجام این کار به آنها کمک میکند تا بهترین درمان ممکن را پیدا کنند.
