عقب‌زدگی یا همان هایپراکستنشن زانو زمانی رخ‌می‌دهد که مفصل زانو بیش از حد به سمت عقب خم‌شده باشد. عقب‌زدگی زانو می‌تواند منجر به زانو درد ، ورم زانو و ناپایداری شده و غالبا فعالیت‌ها و ورزش‌های روزمره را تحت تاثیر قرار می‌دهد. زمانی که زانو به عقب‌می‌رود در این شرایط فشار زیادی بر روی ساختار زانو به ویژه قسمت پشت زانو واردمی‌شود. در موارد شدید یک و یا چند رباط زانو دچار کشیدگی زیاد شده و بصورت ناقص و یا کاملا پاره می‌شود و در صورت عدم‌درمان ممکن‌است منجر به بی‌ثباتی زانو بصورت طولانی‌مدت شود. در این مطلب علت، علائم، عوارض جانبی و بهترین روش درمان عقب‌زدگی زانو آورده شده است.
انواع هایپراکستنش زانو
عقب‌زدگی زانو را می‌توان به دو دسته تقسیم‌کرد:
عقب‌زدگی زانو بر اثر آسیب
در این نوع، عقب‌زدگی زانو در نتیجه‌ی یک آسیب‌دیدگی به‌وجود می‌آید و زانو به صورت لحظه‌ای دچار عقب‌رفتگی می‌شود. معمولا این نوع عقب‌زدگی موقتی بوده و در عرض چند هفته و یا ماه بهبودمی‌یابد.
سندروم ژنو رکورواتوم
در این سندروم، هر گاه فرد پاهایش را صاف‌کند زانو بطور مادرزادی به عقب می‌رود. این شرایط قابلیت بدترشدن را هم دارد که در آن زانو بصورت دائمی عقب‌رفته و معمولا با سستی و شلی رباط و یا عارضه‌های مختلفی بجای آسیب‌دیدگی همراه است.
علل عقب‌زدگی زانو چیست؟
چه چیزی باعث عقب‌زدگی زانو می‌شود؟ ممکن‌است که هر کسی دچار عقب‌زدگی زانو شود اما این نوع عقب‌زدگی یک نوع آسیب‌دیدگی عادی در ورزش است. هر چیزی می‌تواند باعث این نوع عقب‌زدگی زانو شود. در عقب‌زدگی زانو، مفصل زانو بیش از حد به سمت عقب خم‌می‌شود. از جمله علل شایع این وضعیت عبارتند از:
- فرود ناشیانه: فرود با سرعت از پرش و یا عدم‌حفظ تعادل به هنگام پایین‌آمدن به ویژه اگر در حالت صاف‌بودن پاها فرد فرود بیاید ممکن‌است دچار عقب‌زدگی زانو شود.
- تکل‌های ورزشی: تکلی که به قسمت جلویی زانو برخوردکند می‌تواند مفصل آن را به عقب‌برده و باعث هایپراکستنشن زانو گردد.
- اسکی: اگر قسمت جلویی اسکی با چیزی مثل توده‌ی برف برخوردکند معمولا بدن اسکی‌باز به سمت جلو پرت‌می‌شود و پاهای او ثابت در جای خودمی‌مانند. این حالت مخصوصا اگر فیکس‌های پای اسکی‌باز بازنشوند می‌تواند منجر به عقب‌زدگی زانو شود.
- دویدن: اگر به هنگام دویدن به یکباره و کاملا ناگهانی توقف‌کنید مخصوصا در وضعیتی که تمامی وزن بدن بر روی یکی از پاها قرار داشته باشد و یا اگر به هنگام دویدن پاهای فرد در زمین گیرکند (مثلا در سوراخی گیرکند و یا از کفش‌های ورزشی میخ‌دار استفاده‌کنید) ممکن‌است به عقب‌زدگی زانو گرفتارشود. حرکت آنی باعث‌می‌شود که بدن فرد به سمت جلو برود و همزمان با آن زانوها به عقب‌خم شوند این شرایط مخصوصا اگر پاها ثابت‌باشند احتمال عقب‌زدگی زانو را تشدیدمی‌کند.
علل سندروم ژنو رکورواتوم
سندروم ژنو رکورواتوم عارضه‌ای است که در آن زانو بطور مزمن دچار عقب‌زدگی می‌شود و ربطی به آسیب‌دیدگی ندارد. یعنی هر زمان که فرد پاهایش را بطور کامل صاف‌کند، زانوهای وی به عقب می‌روند و از حد طبیعی خود خارج‌می‌شوند. این حالت می‌تواند در وضعیت ایستادن، نشستن و یا درازکشیدن نیز رخ‌دهد. دامنه‌ی طبیعی حرکات زانو بین صفر تا ۱۳۵ درجه است. به عبارتی دیگر اگر پاهای یک فرد کاملا صاف باشد در این حالت در زاویه‌ی زانوی وی صفر درجه و در حالت خم‌شدن کاملا باید در زاویه‌ی ۱۳۵ درجه قرار داشته باشند. اگر زانو زاویه‌ای ۱۰ درجه بیشتر از حد طبیعی داشته باشد آن را جزء عقب‌زدگی زانو طبقه‌بندی می‌کنند. ژنو رکورواتوم در زنان به علت شل‌‌تربودن رباط بیشتر شایع‌است. البته غالبا ژنو رکورواتوم یک عارضه‌ی ژنتیکی است. از جمله مواردی که می‌تواند منجر به ژنو رکورواتوم شود عبارتنداز:
- شل‌بودن رباط
- ضعف عضلات
- اختلاف طول پا
- بیماری‌هایی همچون فلج مغزی و دیستروفی عضلانی
- سندرم نورون حرکتی فوقانی یا تحتانی
علائم عقب‌زدگی زانو چیست؟
علائم آسیب‌های عقب‌زدگی زانو بسته به شدت فشار، میزان عقب‌رفتگی زانو و آسیب‌دیدگی ساختار زانو متغییر است. شایع‌ترین علائم آسیب‌های هایپراکستنشن زانو عبارتند از:
- درد زانو: درد موضعی زانو پس از آسیب‌دیدگی آن یکی از علائم شایع است. این درد بنا به گفته‌ی افراد معمولا خفیف یا شدید و در قسمت پشت زانو است و یا گاهی‌اوقات اگرساختار‌های قدامی زانو آسیب دیده باشند این درد بصورت نیشگون در قسمت جلویی زانو نیز حس‌می‌شود. درد زانو می‌تواند در آسیب‌‌دیدگ‌های نسبتا جزئی که در آن آسیب کمتری به ساختار زانو وارده شده است دردی خفیف تا متوسط باشد و یا در صورتی که بافتهای نرم مانند رباط‌ها پاره‌شده باشند ممکن‌است شدت آن متوسط تا شدید باشد.
- ورم و کبودی زانو: ورم و کبودی زانو یکی دیگر از علائم شایع در عقب‌زدگی زانو است. اگر یکی از رباط‌ها بطور کامل پاره‌شود در این صورت بلافاصله و در عرض یکی دو ساعت زانو ورم و کبود شده و در اغلب مواقع شدت آن زیاد است. اگر شدت آسیب‌دیدگی جزئی باشد مثل کشیدگی درجه ۱ یا ۲ رباط یا تخریب غضروف، این ورم وکبودی به تدریج و ظرف ۲۴ الی ۴۸ ساعت آینده و عموما بصورت نسبتا خفیف نمایان‌می‌شود.
- بی‌ثباتی زانو: ممکن‌است که پس ازعقب‌زدگی زانو، مفصل زانو به هنگام ایستادن و یا راه‌رفتن بی‌ثبات شود به طوری که ممکن‌است احساس‌کنید پاهایتان کاملا خم‌می‌شود و یا توانایی ایستادن بر روی آنها را ندارید. این حالت معمولا نشان‌دهنده‌ی این است که یک یا چند لیگامان زانو، غالبا لیگامان صلیبی قدامی پاره شده است.
- محدودشدن حرکات زانو: ممکن‌است که پس از عقب‌زدگی زانو بنا به انباشت مایعات در مفصل دامنه‌ی حرکات زانو محدود شود. هرچه شدت ورم زانو بیشتر باشد به همان اندازه نیز دامنه‌ی حرکات زانو محدودتر می‌شود.
- صدا دادن زانو : هایپراکستنشن زانو با صدا دادن زانو همراه است و حس سوزش معمولا بیانگر پارگی (کامل) یکی از رباط‌ها است. در بیشتر موارد لیگامان صلیبی قدامی است که پاره‌می‌شود و باعث ورم سریع و بی‌ثباتی چشمگیری در زانو می‌گردد.
آسیب‌های ناشی از عقب‌زدگی زانو
آیا عقب‌زدگی زانو عارضه‌ای جدی است؟ عقب‌زدگی زانو در موارد خفیف جدی نیست اما چنانچه زانو بیش از حد به عقب خم‌شود، معمولا ۱۰ درجه بیشتر از حالت عادی، در این صورت ممکن‌است آسیب‌های جدی به سایر ساختارهای پا به ویژه رباط‌ها و غضروف‌های زانو وارد کند.
آسیب‌دیدگی رباط
آسیب‌دیدگی یکی از چهار رباط زانو بر اثر هایپراکستنش زانو امری شایع است. این آسیب‌دیدگی ممکن‌است تنها پیچ‌خوردگی جزئی رباط باشد و یا می‌تواند پارگی کامل یک رباط را به همراه داشته باشد. معمولا خود فرد متوجه می‌شود که مشکلی در زانو پیش آمده است چرا که درد آن شدید بوده و شاید هم راه‌رفتن را برای وی مشکل‌کند. آسیب‌دیدگی رباط صلیبی قدامی معمولا با صدا دادن زانو همراه است. معمولا برای آنکه این رباط پاره‌شود بایستی زانو حداقل ۱۰ درجه به عقب خم‌شود. آسیب‌دیدگی رباط صلیبی خلفی کمتر شایع است زیرا این رباط نسبت به همتای قدامی خود قوی‌تر است. در برخی از موارد نیز ممکن‌است که یکی از رباط‌های جانبی زانو، معمولا رباط صلیبی داخلی، دچار پارگی شود. در این حالت، قسمت داخلی زانو بسیار شکننده بوده و ورم و کبودی در قسمت میانی زانو دیده‌می‌شود. ممکن‌است که تنها یکی از رباط‌ها و یا شاید هم چندین رباط بطور همزمان دچار آسیب‌دیدگی شوند. در اکثر شرایط وخیم، تمامی رباط‌های فرد دچار پارگی می‌شوند. در این شرایط معمولا کپسول مفصلی نیز پاره شده و از آنجایی که این ورم در داخل مفصل زانو نیست کمتر قابل مشاهده است.
آسیب‌دیدگی مینیسک
مینیسک یک لایه‌ی ضخیمی از خاصی از غضروف است که در مفصل زانو قرار دارد. به هنگام عقب‌زدگی زانو، ممکن‌است که این غضروف در جلوی مفصل زانو فشرده شده و منجر به پارگی مینیسک گردد. معمولا پارگی مینیسک با درد در زانو و ورم همراه است و بسته به نوع پارگی می‌تواند حتی باعث قفل‌شدن زانو نیز شود.
چه روشهایی برای درمان عقب‌زدگی زانو وجود دارد؟
درمان عقب‌زدگی زانو به شدت آسیب‌دیدگی بستگی‌دارد اما بهترین روش درمانی از نظر هزینه برای شروع عبارتند از:
مراقبت و استراحت
مراقبت از زانو در برابر آسیب‌های بیشتر بسیار مهم است. بدین منظور می‌توانید تا مدتی از عصا و یا بریس‌های زانو استفاده‌کنید. همچنین به علت کشیدگی رباط زانو، عقب‌زدگی می‌تواند دچار شل‌شدن عضله نیز شود. به عبارتی دیگر فرد در معرض خطر آسیب‌های بزرگتری در قسمت زانو قرار دارد لذا مراقبت از زانو در برابر صدمات بیشتر بسیار حائز اهمیت است. در این شرایط لازم است که تا مدتی از ورزش‌کردن بپرهیزید تا درد و ورم زانو فروکش‌کند اما این به این معنا نیست که هیچگونه فعالیتی نداشته باشید. ورزش‌های سبک و آرام نه تنها برای حفظ انعطاف‌پذیری و قدرت زانو بسیار ضروری هستند بلکه به کاهش ورم آن نیز کمک‌می‌کنند. به هنگام استراحت، زانوی خود را بطور کامل صاف‌کنید تا از خشک و سفت‌شدن آن پیشگیری‌کنید.
استفاده از یخ
گذاشتن یخ بطور منظم بر روی زانوی عقب‌رفته می‌تواند به کاهش درد و ورم آن کمک‌کند. هر چه زودتر ورم زانو فروکش‌کند به همان اندازه نیز زودتر توانایی حرکتی، قدرت و ثبات زانوی خود را به دست می‌آورید. طرز قرار دادن صحیح یخ بر روی زانو بسیار مهم است. ماندن یخ به مدت زیادی بر روی زانو و تماس مستقیم آن با پوست می‌تواند باعث بدترشدن اوضاع شود.
استفاده از زانوبند
یکی دیگر از روش‌های عالی برای کاهش ورم زانو استفاده از زانوبند است. زانوبند تکیه‌گاهی آرام برای زانوی عقب‌رفته است. زانوبندها طوری طراحی شده‌اند که به آرامی به زانو فشار وارده کرده و باعث محدودشدن و کاهش مایعات اضافی در زانو می‌شوند.
بالاگرفتن پاها
شاید ساده به نظر برسد اما بالاگرفتن پاها به هنگام استراحت به کاهش ورم زانو کمک‌می‌کند. در این حالت زانو از تکه‌گاهی برخوردار است و از آنجا که از در ارتفاعی بالاتر از سطح قلب قرار دارد بیشترین بهره را می‌برد. در این حالت جاذبه زمین به دورشدن مایعات از زانو کمک‌می‌کند بدین صورت این مایعات جذب سایر قسمت‌های بدن می‌شوند.
استفاده از دارو
شاید پزشک مجبور باشد برای کاهش درد و ورم زانو مصرف مسکن‌ها و داروهای ضدالتهابی را تجویزکند.
عمل جراحی
اگر یکی از رباط‌های زانو به ویژه رباط صلیبی قدامی بر اثر عقب‌رفتگی زانو پاره شود در این صورت شاید برای ترمیم تاندون پاره‌شده نیاز به عمل جراحی باشد. در این شرایط باتوجه به شدت پارگی یا رباط ترمیم‌می‌شود و یا رباطی دیگر به کمک پیوند جایگزین آن می‌شود. روند بهبودی پس از جراحی کند است اما از طریق بازپروری صحیح می‌توان دوباره بهبودی کامل خود را بدست‌آورد.
روند بهبودی عقب‌زدگی زانو
چه مدتی طول‌می‌کشد تا زانوی عقب‌رفته بهبود یابد؟ بهبودی یک زانوی عقب‌رفته با شدت خفیف معمولا چیزی حدود دو هفته طول‌می‌کشد اما اگر در این بین رباط نیز دچار آسیب‌دیدگی شده باشد شاید بهبودی کامل تا ماه محقق‌نشود. با یک زانوی عقب‌رفته چه باید کرد؟ در مراحل ابتدایی بهتر است خونسردی خود را حفظ‌کرده و از همان اصول و روش‌های مقرون به صرفه پیروی‌کنید. انجام خیلی زود ورزش، خطر آسیب‌دیدگی بیشتر را به همراه دارد. می‌توانید به آرامی زانوی خود را حرکت‌دهید اما از انجام فعالیت‌هایی که باعث ایجاد درد در زانو می‌شوند به ویژه دردی که بیشتر از ۲۰ دقیقه طول‌می‌کشد تا تسکین‌یابد جدا خودداری‌کنید. چنانچه که هرکدام از رباط‌های زانو دچار کشیدگی و یا پارگی شده باشند و یا غضروف زانو صدمه‌‌دیده باشد بهتر است به فیزیوتراپیست مراجعه‌کنید و به کمک برنامه‌های او قدرت، انعطاف‌پذیری، ثبات و دامنه‌ی حرکتی زانوی خود را مجددا بدست‌آورید. علاوه‌بر این، فیزیوتراپی به بهبودی سریع‌تر کمک شایانی می‌کند. شاید لازم باشد تا مدتی از عصا و یا بریس‌های زانو استفاده‌کنید.
روش‌های درمانی ژنو رکورواتوم کدامند؟
روش‌های درمانی ژنو رکورواتوم شامل موارد زیر می‌باشد:
- استفاده از دارو: اگر عقب‌زدگی زانو بر اثر بیماری باشد در اینصورت از دارو برای درمان آن استفاده‌می‌شود.
- استفاده از اسپلینت، ارتز و بریس: از این موارد بعنوان تکیه‌گاهی برای زانو استفاده‌می‌شود.
- عمل جراحی
ورزش‌های مناسب برای عقب‌زدگی زانو
انجام ورزش‌های استقامتی و کششی نه تنها به بهبودی کامل از عقب‌زدگی کمک‌می‌کنند بلکه از وقوع مشکلات بعدی جلوگیری‌می‌کنند. چنانچه یکی از بافتهای نرم اطراف زانو از قبیل رباط‌ها و یا غضروف‌های فرد دچار آسیب‌دیدگی شده باشد در این صورتي توصیه‌می‌شود که روند بهبودی خود را به کمک یک فیزیوتراپیست طی‌کرده و از برنامه‌های وی استفاده‌کنید.
ورزش‌های کششی
ران‌های خود را سفت بر روی زمین نگه‌دارید بطوری که استخوان ران در کشکک ران قرارگیرد. به هنگام بالابردن پاشنه پا به سمت سقف، انگشتان پا را رو به کف زمین بکشید.
ورزش‌های کششی
طوری بنشینید که نشیمنگاه‌تان بطور کامل بر روی زمین قراربگیرد. به سمت جلو خم‌شده و در این حالت به سمت راست بدن خود را بکشید. آرنج‌های خود را به عقب‌‌کشیده و قفسه‌ی سینه را به سمت پاها بکشید (مانند تصویر بالا).
ورزش‌های استقامتی
ران‌ها و عضلات اطراف زانو را بالا‌بکشید بطوری که ساق پا صاف بایستد.
چالش: می‌توانید به پای خود وزنه مچ پا ببندید.
ورزش‌های استقامتی
اندکی راه‌بروید. ساق‌های پا را به کمک کش الاستیکی ۱۰ بار بکشید و این کار را با ساق پای دیگر نیز تمرین‌کنید. برای هر پا حداقل ۳ ست این حرکت را انجام‌دهید
