پیچ‌خوردگی مچ پا در اثر آسیب‌دیدگی یک یا چند رباط در مچ پا (معمولاً در قسمت خارجی مچ) ایجاد می‌شود. رباط‌ها از رشته‌های متعدد بافت تشکیل شده‌اند که استخوانی را به استخوان دیگر و مفاصل را به هم متصل می‌کنند. در مفصل مچ پا، رباط‌ها با محدود کردن حرکت جانبی باعث ایجاد ثبات و پایداری می‌شوند.
پیچ‌خوردگی مچ پا در برخی از موارد شدید است. شدت پیچ‌خوردگی به کشیدگی رباط، پارگی کامل یا جزئی رباط و همچنین تعداد رباط‌های مربوطه بستگی دارد. پیچ‌خوردگی با کشیدگی مچ پا تفاوت دارد. در کشیدگی ماهیچه‌ها دچار آسیب‌دیدگی می‌شوند.
پیچ‌خوردگی مچ پا در فعالیت‌های ورزشی شایع است ولی در انجام حرکات روزمره نیز اتفاق می‌افتد. برای مثال هنگامی که پا به طرز اشتباه روی زمین قرار بگیرد، زمانی که زمین ناصاف باشد و یا زمانی که مقدار زیاد نیرو بر مفصل وارد شود امکان دارد حرکت چرخشی غیرطبیعی در مفصل مچ پا ایجاد شود.
دلایل پیچ‌خوردگی مچ پا
پیچ‌خوردگی مچ پا اغلب در اثر افتادن، چرخش ناگهانی و یا ضربه‌ای که مفصل مچ را از موقعیت طبیعی‌اش خارج کند ایجاد می‌شود. پیچ‌خوردگی مچ پا معمولاً هنگام انجام فعالیت‌های ورزشی، استفاده از کفش نامناسب، راه رفتن یا دویدن روی سطح ناهموار ایجاد می‌شود.
بعضی از مواقع پیچ‌خوردگی به این علت ایجاد می‌شود که مچ پای فرد از ابتدای تولد ضعیف بوده است. آسیب‌دیدگی‌های قبلی مچ یا پا نیز می‌توانند باعث تضعیف مچ شده و منجر به پیچ‌خوردگی مچ پا شوند.
پیچ‌خوردگی مچ پا می‌تواند در اثر موارد زیر ایجاد شود :
- قرار دادن نادرست پا روی زمین هنگام دویدن، هنگام بالا یا پایین رفتن از پلکان و یا هنگام انجام امور ساده مانند خارج شدن از تخت خواب
- قرار گرفتن پا در مکان‌های ناهموار مانند قدم گذاشتن در یک چاله
- قرار گرفتن پای یک بازیکن روی پای بازیکن دیگر هنگام انجام فعالیت‌های ورزشی (یک مثال شایع در این مورد زمانی است که بازیکن بسکتبال هنگام انجام حرکت ریباند بالا رفته و روی پای بازیکن دیگر فرود بیاید. این کار می‌تواند باعث شود پای فردی که ریباند را انجام داده است به داخل چرخش کند.)
- آسیب‌های اینورژن (در این نوع آسیب‌دیدگی مچ پا به سمت داخل چرخش می‌کند) و آسیب‌های اِوِرژن (مچ پا به سمت خارج گردش می‌کند و به نام پیچ‌خوردگی بالای مچ پا نیز شناخته می‌شود). آسیب‌دیدگی اینورژن شایع‌تر از آسیب‌دیدگی اورژن است.
نشانه‌های پیچ‌خوردگی مچ پا
آسیب‌دیدگی و التهاب بافت زمانی ایجاد می‌شود که مچ دچار پیچ‌خوردگی شود. در این صورت رگ‌های خونی تراوش کرده و باعث می‌شود که مایع وارد بافت نرم اطراف مفصل شود. سپس گلبول‌های سفید به این قسمت حرکت کرده و جریان خون افزایش پیدا می‌کند.
علائم پیچ‌خوردگی مچ پا شامل موارد زیر می‌باشد :
- وجود درد: اعصاب در این حالت حساسیت بیشتری دارند. مفاصل دردناک می‌شوند و ممکن است ضربان در آن‌ها حس شود. زمانی که منطقه دردناک فشار داده شود یا پا در مسیر خاصی حرکت کند (بسته به اینکه کدام رباط درگیر باشد) و هنگام راه رفتن یا ایستادن درد می‌تواند تشدید شود.
- ورم : به علت افزایش مایع در بافت ایجاد می‌شود. ورم گاهی می‌تواند شدید باشد.
- کبودی
- دشواری در راه رفتن
- سفتی مفاصل
شکستگی مچ پا آسیب‌دیدگی شایعی است که در اثر چرخش مچ به سمت داخل یا خارج ایجاد می‌شود. بسیاری از افراد شکستگی مچ پا و پیچ‌خوردگی مچ پا را با هم اشتباه می‌کنند، در حالی که این دو با هم متفاوت هستند و نیاز به تشخیص دقیق و زودهنگام دارند. گاهی این دو آسیب‌دیدگی با هم ایجاد می‌شوند.
چه زمانی برای درمان پیچ‌خوردگی مچ پا به مراقب پزشکی نیاز است؟
معمولاً پیچ‌خوردگی مچ پا به خودی خود نیازی به مراجعه به پزشک ندارد. مساله قابل توجه تشخیص و تمایز بین پیچ‌خوردگی و آسیب‌دیدگی شدید مانند شکستگی است. در صورت بروز هر یک از موارد زیر به پزشک مراجعه کنید :
- با وجود استفاده از داروهای مُسکن، بالا نگه داشتن پا و استفاده از یخ، درد قابل کنترل نمی‌باشد.
- هنگام راه رفتن درد وجود دارد یا اینکه فرد آسیب‌دیده قادر نیست بدون درد شدید چند قدم راه برود.
- عدم بهبودی مچ پا در طول ۵ تا ۷ روز.
موارد زیر نشان‌دهنده شکستگی یا آسیب‌دیدگی جدی هستند. در این موارد برای کنترل درد به آتل نیاز است :
- درد شدید یا غیر قابل کنترل وجود دارد.
- فرد قادر نیست مچ پای آسیب‌دیده را حرکت دهد.
- مچ پا در اثر ورم تغییر شکل داده است.
- فرد آسیب‌دیده حتی با وجود لنگیدن نمی‌تواند به اندازه چهار قدم راه برود.
- هنگام فشار روی قوزک خارجی یا داخلی (برآمدگی استخوانی روی هر طرف از مچ پا) درد شدید وجود دارد.
- بی‌حسی در پا یا انگشتان پا
- وجود درد و ورم در قسمت پشتی مچ پا بالای تاندون آشیل، یا ناتوانی در پایین بردن انگشتان پا (مانند حرکت فشردن پدال گاز)
- وجود درد و ورم در قسمت فوقانی ساق پا (زیر زانو) یا ورم در عضلات ساق پا.
- وجود قرمزی که در قسمت آسیب‌دیده گسترده شده باشد.
- زمانی که شدت آسیب مشخص نیست و همچنین فرد اطلاعی از نحوه مراقبت از آسیب‌دیدگی ندارد
چرا به مراقبت پزشکی سریع نیاز است؟
با توجه به چهار مورد زیر پیچ‌خوردگی مچ پا بایستی سریعاً به‌وسیله جراح متخصص آسیب‌دیدگی پا و مچ پا ارزیابی و درمان شود :
- در صورتی که پیچ‌خوردگی مچ پا درمان نشود، ممکن است منجر به ناپایداری مزمن مچ پا شود. نشانه‌های این عارضه درد مداوم و اصطلاحاً خالی شدن مچ پا می‌باشند. ممکن است ضعف در ساق پا نیز وجود داشته باشد.
- امکان دارد همراه با پیچ‌خوردگی، آسیب‌دیدگی شدیدتری نیز ایجاد شده باشد. برای مثال ممکن است شکستگی شدید استخوان وجود داشته باشد که در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به ایجاد عارضه‌های دیگر شود.
- امکان دارد پیچ‌خوردگی مچ پا با آسیب‌دیدگی در پا همراه باشد و باعث ایجاد درد شود ولی تاکنون فرد متوجه آن نشده است.
- توان‌بخشی پیچ‌خوردگی مچ پا بایستی سریعاً انجام شود. در صورت تأخیر در درمان، امکان دارد آسیب‌دیدگی به درستی بهبود پیدا نکند.
تشخیص پیچ‌خوردگی مچ پا
پزشک معاینه بدنی انجام خواهد داد تا هرگونه شکستگی یا آسیب‌دیدگی جدی که نیاز به مراقبت فوری دارد مشخص شود.
انجام آزمایش
برای بررسی سلامت اعصاب و سرخرگ‌های پا و همچنین جهت اطمینان از درگیر نبودن قسمت‌های دیگر پا مانند زانو از آزمایش استفاده می‌شود.
- پزشک پا و مچ پا را معاینه کرده و آن‌ها را حرکت می‌دهد تا از درگیر بودن بخش‌های استخوانی اطمینان حاصل کند.
- علائم پارگی در تاندون آشیل بررسی می‌شود.
بررسی با اشعه ایکس
جهت تأیید وجود شکستگی اغلب از تصویربرداری با اشعه ایـکس اسـتفاده می‌شـود. در برخی از موارد برای بررسی شکستگی به سی تی اسکن نیاز می‌باشد.
درمان پیچ‌خوردگی مچ پا
درمان غیرجراحی
در صورت بروز پیچ‌خوردگی مچ پا حتماً بایستی توان‌بخشی انجام شود. توان‌بخشی باید در زمان آغاز درمان انجام شود. امکان دارد جراح مچ پا یکی یا چند عدد از گزینه‌های درمانی زیر را توصیه کند :
استراحت
مچ پای آسیب‌دیده را حرکت ندهید. راه رفتن می‌تواند باعث تشدید آسیب‌دیدگی شود.
- با استفاده از بریس یا آتل به مفصل مچ پا استراحت دهید.
- استفاده از عصای زیر بغل در درمان پیچ‌خوردگی‌های شدید موثر است.
استفاده از یخ
یک عدد پک یخ را روی ناحیه آسیب‌دیده قرار دهید و حوله‌ای بین یخ و پوست خود بگذارید. این پک را برای مدت ۲۰ دقیقه استفاده کنید و سپس قبل از استفاده مجدد از یخ، حداقل ۴۰ دقیقه منتظر بمانید.
- استفاده از یخ در ناحیه آسیب‌دیده به کاهش درد کمک می‌کند.
- یخ مانع افزایش جریان خون در ناحیه آسیب‌دیده می‌شود.
- یخ باعث کاهش ورم، قرمزی و حرارت در قسمت آسیب‌دیده می‌شود.
- در صورتی که یخ سریعاً پس از آسیب‌دیدگی استفاده شود از ایجاد التهاب جلوگیری می‌کند.
- یخ را مستقیماً روی ناحیه آسیب‌دیده قرار ندهید. بین یخ و پوست بدن یک حوله قرار داده و یا از کیسه یخ استفاده کنید. برای مدت زمان حداقل ۲۰ دقیقه از یخ استفاده کنید. چنانچه یخ را مستقیماً و برای مدت زمان طولانی روی پوست قرار دهید، پوست دچار سرمازدگی می‌شود. پس بین هر بار استفاده ۳۰ دقیقه صبر کنید تا از سرمازدگی جلوگیری شود.
استفاده از نوار الاستیک برای فشرده‌سازی
نوار الاستیک برای کنترل ورم استفاده می‌شود.
- نوار الاستیک مانند باندهای کش‌دار مچ پا را بی‌حرکت نگه می‌دارد.
- نوار نبایستی بیش از حد محکم بسته شود.
بالا نگه داشتن مچ پا
برای کاهش ورم، مچ پا باید کمی بالاتر از قلب نگه داشته شود.
- مچ پا را به گونه‌ای قرار دهید که بالاتر از سطح قلب قرار بگیرد.
- روی یک صندلی راحتی بنشینید و پای خود را روی یک بالش قرار دهید.
انجام فیزیوتراپی
پزشک در اولین فرصت جهت افزایش سرعت بهبود و افزایش دامنه حرکتی از فیزیوتراپی برای توان‌بخشی بیمار استفاده می‌کند. برنامه توان‌بخشی شامل انجام تمارین ورزشی خاص می‌باشد.
مصرف دارو
برای کاهش درد و التهاب از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن استفاده می‌شود. در برخی از موارد برای تسکین درد طبق دستور پزشک داروی مُسکن تجویز می‌شود.
چه زمانی از جراحی استفاده می‌شود؟
در مواردی که آسیب‌دیدگی مچ پا شدید باشد، امکان دارد برای درمان به جراحی نیاز باشد. جراحی اغلب شامل‌ترمیم رباط یا رباط‌های آسیب‌دیده است. جراح مچ پا با توجه به شدت آسیب‌دیدگی و همچنین سطح فعالیت بیمار، عمل جراحی متناسب با نوع آسیب‌دیدگی بیمار را انتخاب خواهد کرد.
پس از جراحی استفاده از توان‌بخشی بسیار اهمیت دارد. برای دستیابی به نتیجه موفقیت‌آمیز تکمیل برنامه توان‌بخشی ضروری است. برای اطمینان از بهبود کامل و بازیابی عملکرد مچ پا، حتماً به طور مداوم به جراح مچ پا مراجعه کنید.
جلوگیری از پیچ‌خوردگی مچ پا
جلوگیری از پیچ‌خوردگی مچ پا شامل انجام امور ساده مانند استفاده از کفش مناسب و انجام امور پیچیده‌تر مانند تمارین تعادلی برای ورزشکاران است.
- برای انجام فعالیت‌های خود از کفش مناسب استفاده کنید. کفش بایستی از مچ پا به درستی حفاظت و حمایت کند. کفش‌های ساق بلند بسکتبال برای این منظور مناسب هستند. (کفش‌های پاشنه‌بلند یا لژدار برای پیشگیری از پیچ‌خوردگی مچ پا مناسب نیستند).
- مچ پا را قوی و انعطاف‌پذیر نگه دارید. جهت انجام تمارین تقویتی با پزشک یا متخصص فیزیوتراپی مشورت کنید.
- هنگام انجام فعالیت‌های ورزشی برای مچ پای ضعیف از نوار یا باند استفاده کنید تا از مچ پا بیشتر مراقبت شود. در صورتی که مچ پایتان به طور مداوم دچار پیچ‌خوردگی شده است، استفاده از بریس مچ پا هنگام ورزش کردن توصیه می‌شود.
- اطمینان حاصل کنید که در محل انجام ورزش و بازی هیچ‌گونه چاله یا مانعی وجود نداشته باشد تا از آسیب‌دیدگی جلوگیری شود.
- در صورت وجود مواردی مانند انحراف شست یا صافی کف پا، به پزشک متخصص بیماری‌های پا مراجعه کنید چرا که این عارضه‌ها می‌توانند منجر به مشکلات تعادلی یا ناپایداری مچ پا شوند.
احتمال بهبودی پیچ‌خوردگی مچ پا
در بیشتر موارد پیچ‌خوردگی مچ پا بدون هیچ مشکل و عوارضی بهبود پیدا می‌کند.
- برای پارگی رباط به ندرت از جراحی استفاده می‌شود. پارگی رباط اغلب زمانی تشخیص داده می‌شود که پیچ‌خوردگی بهبود پیدا نمی‌کند. اگر تشخیص پارگی تاندونی که نیاز به جراحی دارد فوراً انجام نشود، نتیجه جراحی با زمانی که پزشک جراحی را سریعاً انجام دهد یکسان است.
- زمان بهبودی به شدت پیچ‌خوردگی مچ پا و وجود آسیب‌دیدگی‌های احتمالی دیگر بستگی دارد.
- زمانی که ورم بهبود پیدا کند و بیمار بتواند بدون درد راه برود، بایستی از تمارین ورزشی جهت حفظ قدرت و انعطاف‌پذیری استفاده شود.
