کم کاری و پرکاری تیروئید

غده تیروئید از ید موجود در غذاها، هورمون تیروئید را می سازد. هورمون ساخته شده، سوخت و ساز بدن را تنظیم می کند و در رشد و سایر عملکردهای مهم بدن موثر است.

انواع هورمون های تیروئید

مهم ترین هورمون های تیروئید عبارتند از: تیروکسین ( T4) و تری یدوتیرونین ( T3).

مقدار تیروکسین در بدن زیادتر است، اما تری یدوتیرونین دارای اثر بیولوژیکی بیشتری می باشد. هنگامی که هورمون های تیروئید در خون آزاد شوند،  T4 تبدیل به T3 می گردد.

یک هورمون دیگر به نام کلسی تونین نیز توسط غده تیروئید تولید می شود. کلسی تونین توسط سلول های خاص در غده تیروئید تولید می شود. بر خلاف T4 و T3، کلسی تونین در تنظیم سوخت و ساز بدن دخالتی ندارد.

کلسی تونین هورمونی است که در تنظیم کلسیم بدن دخالت دارد و به کاهش کلسیم خون کمک می کند.

تنظیم کننده تیروئید

عملکرد تیروئید توسط غده هیپوفیز که در مغز جای دارد، تنظیم می شود، یعنی میزان تولید هورمون تیروئید توسط غده هیپوفیز کنترل می گردد.

غده هیپوفیز نیز توسط غده هیپوتالاموس تنظیم می شود.

هیپوتالاموس هورمونی به نام TRH را آزاد می کند و این هورمون به غده هیپوفیز دستور می دهد هورمون TSH را آزاد کند.

سپس، TSH به غده تیروئید خبر می دهد و هورمون های تیروئید آزاد می شوند.

اگر یکی از این سه غده فعالیت خود را زیاد کند، پرکاری تیروئید و اگر یکی از این سه غده، فعالیت خود را کم کند، کم کاری تیروئید رخ می دهد.

اگر میزان هورمون تیروئید کافی نباشد، میزان TSH زیاد می شود تا تولید هورمون تیروئید را زیاد کند و برعکس.

کم کاری تیروئید چیست؟

هیپو تیروئیدی یا تیروئید کم کار (غدد تیروئید کم فعال) یک بیماری تیروئید است و زمانی اتفاق می افتد که غده تیروئید میزان هورمون کمتر از حد طبیعی تولید کند. نتیجه این اتفاق کاهش بسیاری از فعالیتهای بدن است. گرچه کم کاری غده می تواند موقتی باشد، ولی معمولاً یک وضعیت دائمی است. برخی مطالعات نشان می دهند که 10 درصد زنان و 3 درصد مردان کم کاری تیروئید دارند.

علائم

در مراحل ابتدایی ممکن است علائم کمی بروز کند چرا که بدن توانایی جبران نسبی غده تیروئید از کار افتاده را با افزایش تحریک آن دارد. این مسئله بسیار شبیه فشار دادن پدال گاز برای حرکت با سرعت قبلی در وقتی که ماشین از تپه بالا می رود است. به هرحال به دلیل آنکه تولید هورمون تیروئید کاهش یافته و متابولیسم بدن کند شده است نشانه های مختلفی می تواند بروز کند. تشخیص قطعی کم کاری تیروئید با آزمایش کم کاری تیروئید امکانپذیر است.

– خستگی فراگیر

– خواب آلودگی

– فراموشکاری

– مشکلات یادگیری

– ناخن و موی خشک و شکننده

– پوست خشک و خارش دار

– صورت پف آلود

– یبوست

– ناراحتی عضلات

– اضافه وزن و احتباس ادراری

– جریان قاعدیگی سنگین یا غیر طبیعی

– افزایش فراوانی سقط

– افزایش حساسیت به داروها

هیپوتیروئیدسیم حالتی است که با پیشرفت کند کم کاری تیروئیدی مشخص می‌شود. و در انواع مختلف دسته بندی می‌شود.

• نوع اولیه : بیش از 95 درصد موارد مبتلایان دچار کم کاری اولیه تیروئید هستند که اختلال عملکرد خود غده تیروئید است.
• نوع ثانویه : به علت نارسایی هیپوفیز را هیپوتیروئیدی ثانویه گویند.
• نوع ثالثیه : ناشی از نارسایی هیپوتالاموس را هیپوتیروئیدی ثالثیه گویند.
• وجود هیپوتیروئیدی از زمان تولد را کرتینیسم گویند. مادر نیز ممکن است دچار کم کاری تیروئیدی باشد.
• تیروئیدیت اتوایمیون (تیروئیدیت هاشیموتو) شایعترین کم کاری تیروئید در بالغین است که غده تیروئید توسط سیستم ایمنی بدن مورد تهاجم قرار می‌گیرد.
• کم کاری غده در مبتلایان به پرکاری تیروئید که توسط ید رادیواکتیو ، جراحی یا داروهای ضد تیروئیدی درمان شده‌اند نیز مشاهده می‌شود.

پرکاری تیروئید چیست؟

هیپرتیروئیدیسم شرایطی است که در آن غده تیروئید شما مقادیر بالایی از هورمون تیروکسین را ترشح می کند، علائم هیپرتیروئیدیسم عبارتند از:

• به صورت معنی داری متابولیسم بدن شما بالا می رود.
• می تواند سبب کاهش وزن ناگهانی شما شود.
• ضربان قلبتان را تند یا نامنظم می کند.
• افزایش تعریق خواهید داشت.
• با عصبانیت یا کج خلقی روبرو خواهید شد.

راه های درمانی متفاوتی جهت درمان هیپر تیروئیدیسم وجود دارد. پزشکان از داروهای ضد تیروئید و ید رادیو اکتیو جهت کاهش تولید هورمون های تیروئید استفاده می کنند گاهی اوقات درمان هیپرتیروئیدیسم شامل جراحی و در آوردن قسمتی از غده تیروئید شماست، بنابراین در صورتی که به این بیماری توجه نشود می تواند به یک مشکل جدی تبدیل شود. بیشتر افراد زمانی که هیپرتیروئیدیسم شان تشخیص داده می شود به درمان پاسخ می دهند.

علائم

علائم هیپر تیروئیدیسم مشابه مشکلاتی است که در سایر بیماری ها پیش  می آید به همین علت تشخیص آن برای پزشک شما کمی دشوار خواهد بود ولی به هر حال علائم و نشانه هایی دارد که عبارتند از:

• کاهش وزن ناگهانی حتی در زمانی که اشتهای شما و برنامه غذایی تان نرمال است و یا حتی افزایش غذای مصرفی هم داشته اید.
• افزایش ضربان قلب به طور عادی بیش از 100 ضربه در دقیقه ،ضربان قلب نامنظم و فشار قلب
• افزایش اشتها
• عصبانیت و کج خلقی
• لرزه که معمولا در دست ها و انگشتان دیده می شود.
• تعریق
• تغییر در الگوی دفع مدفوع به خصوص افزایش دفع مدفوع
• خستگی و ضعف ماهیچه
• اشکال در خواب

معمولا در بزرگسالان یا هیچ یک از علائم مشاهده نمی شود و یا یکی از علائم را به صورت خفیف نشان می دهند مانند افزایش ضربان قلب ، عدم تحمل گرما، خستگی زود هنگام در هنگام فعالیت های روز مره.

داروهایی تحت عنوان بتا بلوکرها که در شرایط پرفشاری خون یا سایر بیماری ها مصرف می شود می توانند سبب قطع علائم هیپر تیروئیدیسم شوند.

• عوارض مختلف چشمی (Graves opthalmopathy): یکی از مشکلات نادر در هیپرتیروئیدیسم Graves opthalmopathy است که روی چشم ها تاثیر می گذارد در این اختلال بافت ها و ماهیچه های پشت چشم متورم می شود و کره چشم از حدقه بیرون می زند و از حالت عادی خارج می شود و حالت برآمدگی خواهد داشت این برآمدگی به این علت است که کره چشم از حدقه تا حدی بیرون زده است و این مطلب می تواند سبب شود که قسمت قدامی کره چشم شما دچار خستگی شود علائم این بیماری چشم عبارتند از:
• برآمدگی کره چشم
• چشمان ورم کرده یا قرمز
• افزایش پارگی یا احساس ناراحتی در یک یا هر دو چشم
• حساسیت به نور،دید تار یا دید دوتایی، التهاب و یا کاهش حرکات چشم

تیروئید در بارداری

پرکاری تیروئید و کم کاری تیروئید در بارداری نسبتا شایع و در درمان مهم می باشد. گاهی اوقات، بارداری ممکن است علائمی شبیه به پرکاری تیروئید در سه ماهه اول ایجاد کند. اگر شما تجربه تپش قلب، کاهش وزن و استفراغ مداوم دارید باید با پزشک خود تماس بگیرید.

بیماری های درمان نشده تیروئید در دوران بارداری ممکن است به تولد نوزاد نارس، پره اکلامپسی ( افزایش شدید فشار خون )، سقط جنین و وزن کم هنگام تولد در میان سایر مشکلات شود. اگر شما هر گونه سابقه کم کاری تیروئید یا پرکاری تیروئید دارید مهم  است که با دکتر خود صحبت کنید بنابراین پزشک می تواند از قبل و در دوران بارداری نظارت داشته باشد و درمان خود را در صورت لزوم تنظیم کند.

درمان بیماری های تیروئید

هدف از درمان طبیعی کردن سطح هورمون‌های تیروئید می‌باشد. در بیمارانی که علت پر کاری تیروئید مصرف زیاد هورمون می‌باشد باید دوز دارو تنظیم شود. در کسانی که علت بیماری التهاب تیروئید می‌باشد چون بیماری خود محدود شونده است نیاز به درمان اضافه ندارد. در مواردی که علت تیروئید بیماری گریوز یا گواتر مولتی ندولر یا گواتر گره‌ای منفرد سمی باشد درمان شامل یکی از موارد زیر می‌باشد:

1. داروهای ضد تیروئید خوراکی شامل متی مازول و پروپیل تیواوراسیل که برای بیماران با بیماری گریوز به مدت طولانی و برای علل دیگر پرکاری تیروئید به مدت کوتاه مورد استفاده قرار می‌گیرد. بامقدار مناسب دارو کنترل پرکاری غده در عرض چند هفته میسر است. این داروها عوارض جانبی نیز دارند از جمله بثورات پوستی، خارش، تب و بندرت التهاب کبد یا کاهش گلبول‌های سفید خون. بیماران باید جهت شناخت این عوارض آموزش داده شوند و اگر دچار زردی پوست و کهیر یا خارش شدید، تب بالا یا گلو درد شدید شدند، باید از داروها را قطع نموده به پزشک خود مراجعه کنند.

با قطع داروی ضد تیروئید احتمال برگشت پر کاری تیروئید وجود دارد همچنین به دلیل آنکه متی مازول تعداد گلبول‌های سفید خون را کاهش می‌دهد و MCV , MCH خون را تحت تاثیر قرار داده و امکان ساپرس مغز استخوان وجود دارد باید از مکمل‌های کلسیم و ویتامین D ، گروه B به خصوص B12 را در طول درمان دریافت کند (رژیم غذایی در پرکاری غده) به همین منظور در موارد مصرف متی مازول باید CBC بیمار نیز باید ماهانه تحت بررسی قرار گیرد.

2. ید رادیو اکتیو باعث از کار افتادن گواتر یا کوچک شدن گره‌های سمی که تولید کننده هورمون تیروئید می‌باشند، می‌گردد. این درمان بدون خطر است و در بالغین با پر کاری غده بطور گسترده استفاده می‌شود. اشعه تولید شده توسط این مقدار ید باعث تخریب سلولهای تیروئید می‌شود، ولی به علت آنکه غلظت آن در تیروئید بیش از نقاط دیگر است، اشعه تولید شده توسط این مقدار ید باعث تخریب سلولهای تیروئید می‌شود، ولی به علت آنکه غلظت آن در تیروئید بیش از نقاط دیگر است اشعه به سایر نقاط بدن آسیب نمی‌رساند. ید رادیو اکتیو بطور خوراکی به بیمار سر پایی تجویز می‌شود. با اینکه مقدار زیادی از فعالیت ماده رادیو اکتیو ظرف مدت چند روز از بدن خارج می‌شود، اثرات آن روی غده تیروئید ممکن است ظرف یک تا سه ماه طول بکشد. عارضه جانبی این درمان کم کاری تیروئید می‌باشد. مدارکی وجود ندارد که این درمان باعث ایجاد سرطان در تیروئید یا دیگر قسمتهای بدن شود. در زنان ایجاد نازائی نمی‌کند. امروزه در بسیاری از مراکز دنیا تجویز ید رادیو اکتیو برای درمان پرکاری تیروئید در نوجوانان نیز استفاده می‌شود.

در پرکاری در صورتی که بیمار به داروها پاسخ داده باید حدود ۲ سال تحت درمان دارویی قرار گرفته باشد که در صورت تشخیص غیر کنترل بودن بیماری درمان با ید رادیواکتیو تجویز شده و در مواردی که غده بیش از اندازه بزرگ شده باید باید جراحی شود.

3. جراحی تیروئید یک درمان دائمی دیگر بر ای پرکاری غده است. امروزه این درمان کمتر توصیه می‌شود زیرا نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد و ایجاد مشکلات پس از جراحی از جمله ایجاد بدشکلی در گردن می‌شود. بعلاوه در موارد نادری ممکن است باعث صدمه به ساختمانهای نزدیک به تیروئید در گردن شود. عارضه دیگر کم کاری تیروئید می‌باشد که این عارضه براحتی با قرص لووتیروکسین که عارضه جانبی ندارد برای تمام عمر قابل کنترل است.

در صورتی که گواتر بیمار بزرگ نباشد جراحی و برداشتن غده تیروئید لازم نیست و با ید رادیواکتیو می‌توان فعالیت غده را غیر فعال کرد.

4. داروهایی مانند پروپرانولول برای تسکین علائم پرکاری تیروئید به کار می‌رود تا سایر درمانها اثر خود را بگذارند.
5. در مواردی که خاص می‌باشد بیمار ممکن است دچار بیماری‌ها روانی شده باشد که پزشک معالج می‌تواند با طرح ۶۰ سوال عمق بیماری را تشخیص داده و برای درمان تخصصی به روان پزشک ارجاع دهد.

رژیم غذایی در پرکاری تیروئید

1- از آنجا که میزان انرژی مورد نیاز در این شرایط ۶۰-۵۰ درصد افزایش می‌یابد، بیماران باید از رژیم پرکالری (حدود ۴۰ کیلوکالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن) استفاده نمایند. بهتر است بیماران تعداد وعده‌های غذایی را افزایش دهند و در مقابل، از حجم هر وعده مقداری کم کنند.

2- دریافت پروتئین نیز باید بین ۷۵/۱ ۱ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن افزایش یابد. گنجاندن تخم‌مرغ، گوشت قرمز، گوشت ماکیان و ترکیب غلات و حبوبات در رژیم غذایی برای تأمین نیاز پروتئینی توصیه می‌شود. در صورت تخلیهٔ ذخایر پروتئینی بدن، استفاده از مکمل‌های پروتئینی به‌ویژه قبل و بعد از عمل جراحی زیر نظر متخصص تغذیه، می‌تواند مفید باشد.

3- با توجه به افزایش نیاز به ویتامین‌ها، استفاده از مکمل ویتامین C، ویتامین B کمپلکس خصوصاً ویتامین‌های B1، B2 و B12 همراه رژیم غذایی بسیار مفید می‌باشد. به طور کلی استفاده از مولتی‌ویتامین و مولتی‌مینرال توصیه می‌شود. منابع غذایی ویتامین‌های فوق که باید در رژیم غذایی این بیماران گنجانده‌شود عبارت اند از: انبه، مرکبات، کیوی، شیر و فراورده‌های آن، سبزیجات سبزرنگ، جوانهٔ حبوبات و ماهی.

به نظر می‌آید مقادیر زیاد ویتامین A باعث مهار عملکرد غدهٔ تیروئید و بهبود علائم بیماری گریو می‌شود. مکمل ویتامین C نیز برای بهبود علائم و شرایط متابولیکی مفید است. اثر دریافت غیرضروری ویتامین‌ها در بدن مانند اثر دارو، خواهدبود و می‌تواند اثرات جانبی متعددی بر سلامت فرد داشته‌باشد.

4- از مصرف زیاد ید پرهیز شود. لازم به ذکر است از آن‌جا که بعضی از مکمل‌های ویتامینی و مواد معدنی، دارای مقادیری ید نیز هستند، مبتلایان به پرکاری تیروئید، باید از مصرف این قبیل مکمل‌ها و هرگونه مکمل ید پرهیزکنند. در ضمن از مصرف برخی غذاهای دریایی، علف‌ها و جلبک‌های دریایی هم که غنی از ید هستند، باید اجتناب نمایند.

5- مصرف کلیهٔ غذاها و نوشیدنی‌های تحریک‌کننده مانند شکلات، نوشیدنی‌های کافئین‌دار (مانند چای، قهوه، کولا) و کشیدن سیگار در این بیماران، باید محدود شود.

6- از گواتروژن‌های طبیعی استفاده شود. منظور از گواتروژن‌ها ترکیباتی هستند که باعث کاهش عملکرد غده می‌شوند. بنابراین استفاده از آنها به هنگام پرکاری تیروئید مؤثر خواهدبود. منابع عمده گواتروژن‌ها عبارتنداز: سبزیجات خانواده کلم (از قبیل کلم، گل کلم، کلم قمری، کلم بروکلی و بروکسل)، اسفناج، شلغم، گلابی، هلو، بادام‌زمینی و سویا. جالب است بدانید ترکیبات گواتروژن به دنبال حرارت ازبین‌می‌روند.

نسبت به دریافت توأم گواتروژن‌های طبیعی با داروهای ضدتیروئید باید کاملاً احتیاط نمود، زیرا این ترکیبات می‌توانند باعث افزایش عوارض جانبی داروها شوند. البته همان‌طور که اشاره شد پخت مواد غذایی فوق می‌تواند این اثرات را کاهش‌دهد.

سایر سبزیجات مفید در هیپرتیروئیدیسم عبارتند از: هویج، کرفس، فلفل سبز، جعفری، تره‌آبی، زردآلو، سیب، زغال‌اخته، گریپ‌فورت و آناناس. با توجه به این که سوخت‌وساز کلسیم در مبتلایان به بیماری گریو تغییر می‌کند این افراد بیشتر، در معرض پوکی استخوان (استئوپروز) قراردارند. بنابراین مصرف مکمل کلسیم زیر نظر متخصص می‌تواند مفید باشد.

در شرایطی که فرد مشکل کلیوی یا قلبی خاصی نداشته‌باشد، مصرف روزانه ۴-۳ لیتر آب در روز توصیه می‌شود. در بعضی از بیماران مبتلا به اگزوفتالمی نیز شاید مجبور به محدودکردن مقدار مایعات و نمک دریافتی باشیم.

رژیم غذایی در کم کاری تیروئید

• آیا مصرف برخی غذاهای خاص موجب افزایش عملکرد غده تیروئید می گردد؟

به طور کلی رژیم غذایی خاصی برای بیماری کم کاری تیروئید وجود ندارد و علیرغم ادعاهای فراوانی که درمورد رژیم غذایی بیماری کم کاری غده وجود دارد، هیچ شاهد عینی معتبری مبنی براین که مصرف و یا پرهیز از غذاهای خاصی حقیقتا عملکرد تیروئید را بهبود خواهد داد، وجود ندارد.

اگر به بیماری کم کاری غده مبتلا هستید می بایست داروهای هورمونی جایگزین را مطابق تجویز پزشک معالج تان مصرف نمایید. این داروها عمدتا با معده خالی مصرف می گردند.

البته دانستن این نکته بسیار حائز اهمیت است که دریافت بیش از حد فیبرغذایی می تواند جذب هورمون های سنتتیک تیروئیدی رامختل نماید. همچنین انواع خاصی از مکمل های غذایی و درمان ها نیز ممکن است دارای اثرات مشابه مختل کننده باشند از جمله:

• گردو
• آرد لوبیایسویا
• غذاهای حاویبذر کتان
• مکمل های حاوی آهن یامکمل های مولتی ویتامینی حاوی آهن
• آنتی اسیدهای حاوی آلومینیوم و یا منیزیوم
• برخی داروهای کاهنده کلسترول مانند: کلستیرامین(colestyramin ) و کلستیپول (Colestipol)

برای پیش گیری از تداخلات نامطلوب بالقوه باید از مصرف موارد مذکور خودداری نمایید و یا آن ها راچندین ساعت قبل و یا بعد از مصرف داروهای تیروئیدی استفاده نمایید.

کم کاری تیروئید و افزایش وزن

بیماران مبتلا به کم کاری غده به راحتی وزن می گیرند و به سختی وزن کم می کنند که این به دلیل اختلالات هورمونی ناشی از این بیماری است. رژیم غذایی بیماران کم کاری تیروئید می بایست کنترل شده و مداوم باشد و ممکن است نیاز باشد تا برای کنترل وزن تغییراتی در روش غذا خوردن  ایجاد نمایند. برای مثال نباید گرسنگی خود را با خوردن خوراکی هایی نظیر کیک و شیرینی جات ارضا کنند و بهتر است برای رفع گرسنگی به جای شیرینی جات، از میوه هایی مانند موزاستفاده کنند؛ چرا که موز منبع خوبی از یُد است و یُد یک عنصر کلیدی در ساخت هورمون های تیروئیدی در غده تیروئید است.

از سری مطالب پزشکی عمومی و غیر تخصصی سایت (اطلاعات  عمومی و غیر تخصصی پزشکی برای افزایش دانش سلامت  و اطلاعات عمومی پزشکی بازدیدکنندگان)