وقتی کودکان از درد مفصل یا درد پا شکایت می‌کنند، والدین آنها نگران می‌شوند معمولاً این ناراحتی‌ها دردهای رشد هستند و خود به خود برطرف خواهند شد. به هر حال، افراد باید در مورد علائم و نشانه‌هایی که ممکن است نشان‌دهنده وجود بیماری‌های جدی تلقی شوند هشیار و آگاه باشند. دردهای رشد کودکان از علل شایع درد پا در کودکان محسوب می‌شوند. این دردها شامل دردهای عضلانی در ران‌ها، پشت زانو یا ساق پا هستند. دردهای دیگر در پا ممکن است نشانه ابتلا به بیماری‌های مهم‌تری نظیر آرتریت ایدیوپاتیک نوجوانان، لوپوس، بیماری لایم و لوسمی باشند.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟
تورم، قرمزی یا حساسیت به لمس در مفاصل دردهای رشد یک دلیل شایع و عمومی برای دردهای پا در کودکان است و معمولاً با رشد فرد برطرف می‌شود. به هر حال، اگر درد برطرف نشد، تشدید شده یا غیرعادی بود باید کودک را نزد پزشک برد. همچنین در صورتی که درد با هر یک از علائم زیر همراه بود باید حتماً به پزشک مراجعه شود:
- آسیب‌دیدگی
- لنگیدن یا اشکال در هنگام راه رفتن
- تب
- کاهش وزن
- راش
- بی‌اشتهایی
- احساس خستگی شدید یا ضعف
پزشک برای تشخیص علل زمینه‌ای، بیمار را معاینه کرده و در صورت لزوم دستور انجام برخی آزمایش‌ها را می‌دهد.
دردهای رشد کودکان
دردهای رشد کودکان عموماً در پاها – غالباً در جلوی ران‌ها، ساق‌های پا یا پشت زانوها – احساس می‌شوند. دردهای رشد در هر دو پا و در هنگام شب احساس می‌شوند و ممکن است باعث بیدار شدن کودک از خواب شوند.
علل
علت بروز دردهای رشد هنوز نامشخص است اما مدرکی دال بر این که رشد کودک باعث بروز درد می‌شود وجود ندارد. دردهای رشد معمولاً در دوران رشد یا در مقطعی که رشد کودک سرعت می‌یابد احساس نمی‌شوند. یافته‌های تحقیقات نشان می‌دهد که ممکن است دردهای رشد کودکان با سندرم پاهای بیقرار ارتباط داشته باشند اما دردهای عضلانی در هنگام شب به دلیل استفاده بیش از حد از آنها در هنگام روز نیز می‌تواند یکی از دلایل اصلی بروز دردهای رشد باشد. استفاده بیش از حد از پاها به دلیل انجام فعالیت‌هایی مانند دویدن، بالا رفتن و پرش ممکن است برای سیستم عضلانی اسکلتی کودکان اشکال ایجاد کند.
عواملی که احتمال بروز دردهای رشد را افزایش می‌دهند
دردهای رشد کودکان معمولاً در دوران پیش دبستانی دیده می‌شوند. این دردها در دخترها کمی بیش از پسران احساس می‌شوند. دویدن، بالا رفتن یا پرش در هنگام روز احتمال درد پا در هنگام شب را افزایش می‌دهد.
علائم
دردهای رشد کودکان معمولاً باعث بروز درد یا مشکل در پاهای کودکان می‌شوند. این درد غالباً در جلوی ران‌ها، ساق‌های پا یا پشت زانوها احساس می‌شود. معمولاً هر دو پا درگیر این درد می‌شوند. برخی کودکان ممکن است در مقاطعی که دچار دردهای رشد هستند دردهای غیر عادی یا سر درد نیز داشته باشند. دردهای رشد کودکان هر روز بروز نمی‌کنند. این دردها مقطعی هستند. دردهای رشد کودکان غالباً در آخر شب یا عصرها شروع شده و در هنگام صبح نیز از بین می‌روند. گاهی اوقات بروز این دردها باعث می‌شود که کودک در هنگام شب از خواب بیدار شود.
چگونه می‌توان درد رشد کودکان را تسکین داد؟
دردهای رشد کودکان درمان خاصی ندارند. به هر حال استفاده از درمان‌های خانگی زیر می‌تواند به کاهش و تسکین ناراحتی‌های کودکان کمک نماید:
- حمام گرم: استحمام با آب گرم به خصوص قبل از خواب به کاهش درد و ناراحتی‌ها کمک کرده و خواب کودک را راحت‌تر می‌کند.
- ماساژ: ماساژ ملایم باعث می‌شود که قسمت‌هایی که درد دارد تسکین یابد. فقط باید در هنگام ماساژ دادن کودک را در آغوش گرفته یا نگه دارید.
- حرکات کششی: تمرینات کششی برای ساق پا و ران‌ها در هنگام روز می‌تواند از بروز علائم جلوگیری کرده یا آنها را تسکین دهد. به هر حال، تمرینات کششی ممکن است برای کودکان چالش‌برانگیز باشد. از پزشک در مورد این که چه تمریناتی باید انجام شود سؤال کنید.
- گرم نگه داشتن: سعی کنید یک پد گرمایی یا بطری آب گرم روی قسمت دردناک بدن قرار دهید. این پد یا بطری نباید خیلی داغ باشد که باعث سوختگی پوست کودک شود. از این چیزها در هنگامی که کودک خوابیده است استفاده نکنید.
- مصرف داروهای مسکن: داروهای بدون نیاز به نسخه پزشک مانند استامینوفن یا ایبوپروفن به کاهش مقطعی درد کمک می‌کنند. به کودکان نباید آسپیرین داده شود. پزشکان مصرف آسپیرین را برای کودکان توصیه نمی‌کنند زیرا احتمال ابتلا به بیماری بسیار خطرناک سندرم ری را هر چند نادر اما افزایش می‌دهد (سندرم ری یک بیماری نادر و بسیار خطرناک است که باعث تورم مغز و کبد کودک می‌شود. سندرم ری غالباً در کودکان و نوجوانانی که بیماری‌های ویروسی – غالباً آنفولانزا یا آبله‌مرغان – بهبود یافته است دیده می‌شود.)
آرتریت ایدیوپاتیک نوجوانان
آرتریت ایدیوپاتیک نوجوانان، التهابی است که در یک یا چند مفصل ایجاد می‌شود. این بیماری معمولاً برای اولین مرتبه در سنین کمتر از ۱۶ سالگی اتفاق می‌افتد. آرتریت ایدیوپاتیک در دختران کمی بیش از پسران دیده می‌شود. این بیماری غالباً در دوران پیش دبستانی یا در دوران نوجوانی بروز می‌کند.
علل ابتلا به آرتریت ایدیوپاتیک نوجوانی
علت ابتلا به آرتریت ایدیوپاتیک نوجوانی در کودکان هنوز مشخص نیست. تحقیقات نشان می‌دهد که این یک بیماری خود ایمنی است. در بیماری‌های خود ایمنی، گلبول‌های سفید نمی‌توانند بین سلول‌های سالم بدن و جرم‌هایی نظیر باکتری‌ها و ویروس‌ها تفکیک و تمیز قائل شوند. سیستم ایمنی به جای این که اجسام خارجی را برای محافظت از بدن سرکوب کند، مواد شیمیایی ترشح می‌کند که می‌توانند به بافت‌های سالم آسیب وارد کنند و باعث بروز التهاب و درد شوند.
علائم ابتلا به آرتریت در کودکان
برای مدیریت و به حداقل رساندن اثرات منفی ابتلا به آرتریت باید این بیماری به موقع تشخیص داده شود. با درک علائم و ویژگی‌های هر نوع آرتریت ایدیوپاتیک شما می‌توانید به کودک خود کمک کنید که فعال مانده و سبک زندگی خلاق خود را دنبال کند. برخی از علائم بسیار شایع ابتلا به آرتریت در کودکان عبارتند از:
- مفاصلی که در هنگامی که آنها را لمس می‌کنید گرم هستند
- تورم و حساسیت به لمس در مفاصل
- تب
- راش
- متمایل شدن بدن به یک طرف
- درد (غالباً پس از خواب و غیرفعال بودن تشدید می‌شود)
- خشک‌شدگی، به خصوص در هنگام صبح و پس از بیدار شدن از خواب
- ناتوانی در خم و راست کردن مفاصل به طور کامل
- کاهش فعالیت‌های فیزیکی
- احساس خستگی مفرط
- اختلالات خواب
- تورم غدد لنفاوی
- کاهش اشتها / کاهش وزن
همه کودکان مبتلا به آرتریت ایدیوپاتیک نوجوانی علائم یکسانی ندارند و برخی علائم مختص به زیر گروه‌های این بیماری است. علائم ممکن است در هر روز یا حتی در طول یک روز متفاوت و متغیر باشند.
درمان
در بسیاری از موارد، آرتریت ایدیوپاتیک نوجوانی با ترکیبی از داروها، درمان‌های فیزیکی و تمرینات ورزشی درمان می‌شود. در برخی موارد باید در مفاصل کودک داروهای کورتیکواستروئیدی تزریق شود. در موارد بسیار نادر ممکن است کودک یا نوجوان به عمل جراحی نیز نیاز داشته باشد. اهداف درمانی برای تسکین درد و التهاب، کاهش یا پیشگیری از محدودیت مفصلی و بازیابی عملکرد مفاصل برای بهبود فرایند رشد، فعالیت‌های فیزیکی و پیشرفت‌های عاطفی و اجتماعی است.
داروها
پزشک یا متخصص رماتیسم کودکان ممکن است برای تسکین التهاب و درد، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن (آدویل، موترین یا ناپروکسن) تجویز نماید. این داروها باعث کاهش ترشح مواد شیمیایی مضر توسط گلبول‌های سفید شده و به کاهش التهاب و درد کمک می‌کنند. مقدار دوز دارو به واکنش کودک نسبت به دارو بستگی دارد. پزشک باید در مورد عملکرد و عوارض جانبی هر دارو توضیحات لازم را به بیمار بدهد. کودک باید مصرف دارو را تا زمانی که پزشک دستور قطع مصرف بدهد ادامه دهد. گاهی اوقات ممکن است پزشکان کورتیکواستروئیدها (مانند پردنیزون) را برای حملات آرتروزی تجویز نمایند اما سعی می‌کنند این داروها را در حداقل دوز ممکن تجویز نمایند زیرا مصرف بلند مدت آنها باعث بروز عوارضی نظیر تغییرات پوستی، افزایش وزن، فشار خون غیرطبیعی، دیابت و تغییر چگالی استخوانی می‌شود.
درمان‌های فیزیکی
یک برنامه مناسب فیزیوتراپی برای مدیریت هر نوع آرتروز ضروری است. متخصص فیزیوتراپی اهمیت انجام برخی فعالیت‌ها و تمرینات توصیه شده که مناسب بیماری خاص فرزند شما است را برای شما توضیح خواهد داد. درمانگر ممکن است انجام تمرینات مرتبط با دامنه حرکتی را برای بازیابی انعطاف‌پذیری و تسکین درد مفصل به شما توصیه کرده و از شما بخواهد که برخی تمرین‌های دیگر را برای تقویت بدن خود انجام دهید.
انجام تمرینات به طور منظم
زمانی که درد شعله‌ور می‌شود طبیعی است که کودک بخواهد کماکان بنشیند اما باید تمرینات خود را به طور منظم انجام دهد. سلامت و قدرت عضلانی باید حفظ شود تا این عضلات بتوانند از مفاصل مراقبت و حمایت کنند. انجام تمرینات منظم به حفظ دامنه حرکتی نیز کمک می‌کند. کودک باید در خانه و مدرسه برنامه تمرینی خود را به طور منظم ادامه دهد. فعالیت‌های بی‌خطر شامل پیاده‌روی، شنا کردن و دوچرخه سواری (به خصوص دوچرخه‌های ثابت خانگی) می‌شود. کودک باید حتماً قبل از شروع ورزش بدن یا انجام حرکات کششی بدن خود را گرم کند. انجام این تمرین‌های ورزشی را تبدیل به یک فعالیت سرگرم‌کننده خانوادگی کنید. در مورد محدودیت‌های ورزشی نیز با متخصص فیزیوتراپی مشورت کنید. برخی ورزش‌ها به خصوص ورزش‌های پربرخورد ممکن است باعث تضعیف مفاصل و استخوان‌ها شوند. حتماً دقت داشته باشید که کودک یک رژیم غذایی متعادل شامل مقادیر کافی کلسیم برای تقویت استخوان‌ها داشته باشد.
علل دیگر ابتلا به درد مفصل در کودکان
برخی از بیماری‌های دیگر که باعث درد مفاصل در کودکان می‌شود، عبارتند از:
لوپوس
اریتماتئوس لوپوس سیستماتیک یا لوپوس یک اختلال ایمنی است که تقریباً بر تمام ارگان‌های بدن تأثیر می‌گذارد. ابتلا به لوپوس در کودکان بسیار به ندرت اتفاق می‌افتد اما در سال‌های نوجوانی به خصوص در زنان شیوع بیشتری دارد. لوپوس علائم مختلفی دارد که برخی از آنها عبارتند از:
- خستگی که پس از استراحت کردن نیز ادامه می‌یابد
- درد، تورم یا خشک‌شدگی مفاصل
- راش‌های پوستی، غالباً روی بینی یا اطراف آن
- تب
- ریزش مو
لوپوس یک بیماری بلند مدت و مزمن است و شدت بروز علائم آن نیز متغیر است. به هر حال، تشخیص و درمان به موقع، چشم‌انداز بهبودی آن را ارتقا می‌دهد.
بیماری لایم
حشره‌ای به نام کنه عفونت باکتریایی به نام بیماری لایم را گسترش می‌دهد. کنه یک باکتری به نام بورلیا بورگدوفری را حمل می‌کند که از طریق نیش این حشره وارد بدن انسان می‌شود. این کنه‌ها در مناطق گیاهی و جنگلی در برخی مناطق زندگی می‌کنند و از حیواناتی مانند موش‌ها و آهوها تغذیه می‌کنند. برخی علائم ابتلا به بیماری لایم عبارتند از:
- بثورات دایره‌ای شکل اطراف نیش کنه، گاهی اوقات این بثورات به عنوان “چشم گاو” نیز شناخته می‌شوند
- احساس خستگی
- تب و لرز
- درد عضلانی و درد مفصلی
- فلج صورت
هر فردی که در مناطقی که بیماری لایم در آن دیده می‌شود زندگی کند یا مدتی آنجا باشد ممکن است دچار این عفونت بشود اما کودکانی که زمان زیادی در فضای آزاد بازی می‌کنند بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. برای جلوگیری از ابتلا به بیماری لایم، کودکان باید شلوارهای بلند و پیراهن‌های آستین بلند بپوشند. والدین باید همه بدن کودک را پس از بازی در فضای باز برای یافتن جای نیش احتمالی پشه بررسی کنند. اگر پشه کودک را نیش زد، سه هفته طول می‌کشد تا بثورات پوستی نمایان شوند. درد مفصل نیز گاهی اوقات اولین و تنها علامت ابتلا به این نوع عفونت است. تشخیص و درمان به موقع بیماری لازم برای جلوگیری از بروز عوارض شدید بعدی آن بسیار مهم و ضروری است. هر کس مشکوک به ابتلا به این بیماری باشد باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کند.
لوسمی
لوسمی نوعی سرطان خون است که از داخل مغز استخوان شروع می‌شود. این یک نوع سرطان شایع بین کودکان است. لوسمی باعث بروز دردهای مفصلی و استخوانی می‌شود و معمولاً با علائم دیگری نیز همراه است. علائم و شدت آنها متغیر بوده و بر اساس نوع لوسمی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- کم خونی
- خونریزی و کبودی سریع
- عفونت‌ها تب‌های مکرر یا دائمی
- درد شکم
- تورم غدد لنفاوی
- اختلالات تنفسی
روش‌های درمانی و چشم‌انداز بهبودی به نوع لوسمی که پزشک در کودک تشخیص داده است بستگی دارد.
