سندرم خستگی مزمن یک اختلال پیچیده است که باعث ایجاد احساس خستگی شدید می‌شود و هیچ بیماری یا زمینه دیگری دلیل ابتلا به این خستگی نیست. خستگی در هنگام انجام فعالیت‌های فیزیکی یا روحی تشدید می‌شود، اما با استراحت کردن برطرف نمی‌شود. به این سندرم، بیماری خستگی غیرقابل تحمل سیستماتیک یا انسفالومایلیت میالژیک نیز گفته می‌شود. گاهی اوقات این بیماری را با علائم اختصاری ME/CFS نیز نشان می‌دهند. در درمان سندرم خستگی مزمن (CFS) بر علائم تسکین تمرکز می‌شود.
دلایل سندروم خستگی مزمن
افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن حتی نسبت به انجام فعالیت‌ها و ورزش‌های معمول نیز حساسیت شدیدی نشان می‌دهند. علت این که چرا برخی افراد به این سندرم مبتلا می‌شوند هنوز ناشناخته است. برخی افراد ممکن است در هنگام تولد مستعد ابتلا به این بیماری باشند که در این صورت با وجود ترکیبی از عوامل ممکن است بیماری آنها تحریک شود. برخی از این محرک‌ها عبارتند از:
• عفونت‌های ویروسی: از آنجا که بیشتر افراد پس از ابتلا به عفونت‌های ویروسی دچار سندرم خستگی مزمن می‌شوند، محققان معتقدند که ویروس‌ها ممکن است یکی از محرک‌های ابتلا به این سندرم باشند. احتمالاً ویروس‌های اپشتاین بار و ویروس هرپس ۶ و ویروس لوسمی موش ممکن است باعث ابتلا به این سندرم شوند. هنوز ارتباط قطعی این ویروس‌ها با ابتلا به سندرم خستگی مزمن اثبات نشده است.
• مشکلات سیستم ایمنی: سیستم ایمنی بدن افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن (CFS) دچار اختلال است اما این که آیا این موضوع باعث ابتلا به این سندرم می‌شود یا نه هنوز به طور قطعی مشخص نشده است.
• عدم تعادل هورمونی: میزان هورمون‌هایی که در هیپوتالاموس، هیپوفیز یا غدد فوقانی تولید می‌شوند در خون افراد مبتلا به سندرم خستگی مفرط ممکن است غیر عادی باشد اما میزان تأثیر این مشکل در ابتلا به سندرم خستگی مفرط نیز هنوز به طور دقیق مشخص نیست.
عواملی که احتمال ابتلا به سندرم خستگی را افزایش می‌دهند
برخی از عواملی که ممکن است احتمال ابتلا به سندرم خستگی مزمن را افزایش دهند عبارتند از:
• سن: افراد در هر سنی ممکن است به سندرم خستگی مزمن دچار شوند اما غالباً افرادی که در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ عمر خود هستند بیشتر به این سندرم مبتلا می‌شوند.
• جنسیت: زنان بیش از مردان به سندرم خستگی مفرط مبتلا می‌شوند اما این آمار ممکن است به این دلیل باشد که شاید زنان برای درمان علائم این بیماری بیشتر به پزشکان مراجعه می‌کنند.
• استرس: ناتوانی در مدیریت استرس نیز ممکن است احتمال ابتلا به سندرم خستگی مزمن را افزایش دهد.
علائم سندرم خستگی مزمن
برخی از علائم و نشانه های ابتلا به سندرم خستگی مزمن (CFS) عبارتند از:
• احساس خستگی مفرط
• از دست دادن حافظه یا تمرکز
• گلو درد
• بزرگ شدن غدد لنفاوی در گردن و زیر بغل
• درد مفصلی یا عضلانی بدون دلیل
• سر درد
• عدم رفع خستگی با خواب و استراحت
• خستگی و بی‌رمقی شدید پس از انجام فعالیت‌های مغزی و بدنی که پس از ۲۴ ساعت برطرف نمی‌شود.
آمادگی برای مراجعه به پزشک
اگر شما علائم ابتلا به سندرم خستگی مزمن را دارید باید در وهله اول به پزشک خانواده خود یا پزشک عمومی مراجعه کنید. ممکن است نتوانید تمام اطلاعاتی که در جلسه ملاقات با پزشک عنوان می‌شود را به یاد آورید بنابراین بهتر است با یکی از دوستان یا اعضای خانواده خود به پزشک مراجعه نمایید. این که یک نفر همراه شما باشد کمک خواهد کرد که اطلاعاتی را که ممکن است شما در آینده از یاد ببرید حفظ شود.
چه کاری می‌توانید انجام دهید
قبل از مراجعه به پزشک می‌توانید لیستی شامل موارد زیر تهیه کنید:
• علائم و نشانه‌ها: یک لیست کامل ار نشانه ها و علائم از زمانی که به خستگی مفرط مبتلا هستید، علائم دیگر – نظیر مشکلات حافظه یا سر درد – خود را با پزشک در میان بگذارید
• اطلاعات فردی مهم: تغییرات اخیر یا عوامل استرس‌زای مهم در زندگی ممکن است نقش مهمی در سلامت فیزیکی شما داشته باشند.
• اطلاعات در مورد سلامت: هر بیماری دیگر که در حال درمان آن هستید را یادداشت کرده و نام داروها، ویتامین‌ها یا مکمل‌هایی که به طور مرتب مصرف می‌کنید را در این لیست بنویسید.
• سؤالاتی که از پزشک دارید: از قبل سؤالات خود را یادداشت کنید تا از پزشک بپرسید. برخی سؤالات اساسی و پایه‌ای در مورد سندرم خستگی مزمن عبارتند از:
o علل ابتلا به این علائم و بیماری چیست؟
o چه آزمایش‌هایی را باید انجام داد؟
o اگر علت ایجاد علائم در آزمایش‌های اولیه مشخص نشد چه آزمایش‌های دیگری را باید انجام داد؟
o بر چه اساسی ابتلا به سندرم خستگی مزمن تشخیص داده می‌شود؟
o آیا درمان یا تغییرات در سبک زندگی وجود دارد که بتواند به بهبود علائم کمک کند؟
از پزشک چه انتظاری داشته باشیم؟
پزشک احتمالاً از شما سؤالات زیر را می‌پرسد:
• علائم شما چیست و از چه زمانی شروع شدند؟
• آیا موردی هست که علائم شما را تشدید کرده یا بهبود دهد؟
• آیا شما مشکلی در حافظه یا تمرکز خود دارید؟
• آیا شما مشکلی برای خوابیدن دارید؟
• با چه تناوب زمانی احساس افسردگی یا اضطراب می‌کنید؟
• علائم شما به چه میزان در فعالیت‌ها و عملکرد شما محدودیت ایجاد می‌کند؟ به عنوان مثال، آیا شما به دلیل وجود این علائم کلاس‌های درسی یا کار خود را از دست داده‌اید؟
• چه روش‌های درمانی را برای معالجه این بیماری آزمایش کرده‌اید؟ این روش‌ها چقدر مؤثر بوده‌اند؟
تشخیص سندرم خستگی مزمن
آزمایش خاصی برای تأیید تشخیص ابتلا به سندرم خستگی مزمن وجود ندارد؛ زیرا علائم این سندرم مشابه بیماری‌های دیگر است و شما باید صبور باشید و منتظر تشخیص بمانید. پزشک باید قبل از تشخیص ابتلا به سندرم خستگی مزمن، احتمال ابتلا به بیماری‌های دیگر را رد نماید که برخی از آنها عبارتند از:
• اختلالات خواب: ممکن است اختلالات خواب باعث خستگی مزمن شوند. با بررسی خواب شما می‌توان تعیین نمود که آیا شرایط استراحت شما با اختلالاتی نظیر آپنه خواب، سندرم بیقراری پا یا بی‌خوابی مختل می‌شود یا خیر.
• ابتلا به بیماری‌ها: خستگی یکی از علائم ابتلا به بسیاری بیماری‌ها مانند کم خونی، دیابت و کم‌کاری تیروئید است. با انجام آزمایش‌های بالینی و آزمایش خون می‌توان احتمال ابتلا به این بیماری‌ها را بررسی کرد.
• اختلالات قلب و ریه: مشکلات قلب و ریه ممکن است باعث شوند که شما احساس خستگی مفرط داشته باشید. با انجام تست استرس ورزشی می‌توان عملکرد قلب و ریه‌ها را مورد ارزیابی قرار داد.
• مشکلات روحی: مشکلات روحی و روانی مانند افسردگی، اضطراب، اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی نیز ممکن است باعث بروز علائمی نظیر خستگی مفرط باشند. مشاور می‌تواند به شما کمک کند تا بفهمید که احساس خستگی مفرط شما مربوط به وجود این مشکلات است یا خیر.
درمان سندرم خستگی مزمن
سندرم خستگی مزمن (CFS) درمانی ندارد و در درمان آن تأکید بر تسکین علائم است.
تغذیه:
بررسی مواد غذایی که می‌خورید می‌تواند به مدیریت علائم کمک کند. از مصرف غذاها و مواد شیمیایی که به آنها حساسیت دارید پرهیز کنید. چندین وعده غذایی کم در روز میل کنید. به عنوان مثال، سه وعده غذایی و سه میان وعده می‌تواند به شما در حفظ سطح انرژی کمک کند. وعده‌های کمتر نیز می‌تواند به کنترل حالت تهوع که گاهی اوقات همراه با سندرم خستگی مزمن وجود دارد کمک نماید. برای کمک به کنترل سطح انرژی بهتر است از مصرف مواد زیر اجتناب کنید:
• شکر
• شیرینی‌ها
• کافئین
فعالیت‌های روزانه:
اگر بیماری شما عود کند انجام کارهای روزمره مانند دوش گرفتن هم برای شما دشوار می‌شود. برای انجام کارهایی که انجام آنها برای شما سخت است برنامه‌ریزی کنید. زمانی که احساس بهبودی کرد‌ید می‌توانید همانند زمان‌هایی که انرژی داشتید کارهای خود را انجام دهید. اگر شما به خود فشار آورید ممکن است به خودتان آسیب وارد کنید. انجام مکرر این چرخه باعث می‌شود که بیماری شما دوباره عود کند. شما باید تعادل را در انجام فعالیت‌های روزمره و استراحت کردن حفظ کنید.
تمرین‌های ورزشی:
باید حتماً ورزش کنید – با این کار شما فعال و قوی خواهید ماند. فقط به یاد داشته باشید که خودتان را اذیت نکنید. حرکات جدید را به تدریج به برنامه ورزشی خود اضافه کنید. هر روز فعالیت‌های سبک را در مدت‌های زمانی کوتاه انجام دهید. ابتدا تمرین‌های کششی و تقویتی را بدون وزنه اضافی انجام دهید. به ازای هر یک دقیقه تمرین ۳ دقیقه استراحت کنید. تمرینات ورزشی خود را چندین مرتبه در روز و در زمان‌های کوتاه‌تر انجام دهید. ورزش‌های زیر را انجام دهید:
• کشش دست
• نشست و برخاست
• فشار با دست به دیوار
• برداشتن و نگهداشتن اشیا در دست
در ابتدا هر حرکت را ۲ تا ۴ مرتبه تکرار کنید. به تدریج این تکرار را به ۸ مرتبه برسانید. از آنجا که باید تمرینات ورزشی خود را مدیریت کنید، به تدریج مدت زمان انجام آنها را افزایش دهید. سعی کنید این زمان را به مدت ۱ تا ۵ دقیقه در هفته افزایش دهید اما به ازای هر دقیقه ورزش ۳ دقیقه استراحت کنید. اگر انجام این تمرینات ورزشی باعث تشدید علائم خستگی شما شد، آنها را کاهش دهید تا برای شما قابل تحمل باشد. فیزیوتراپیست می‌تواند روش GET را برای انجام تمرین‌های ورزشی به شما آموزش دهد. در این روش که به آن “ورزش درمانی درجه‌بندی شده” نیز گفته می‌شود به شما آموزش داده می‌شود که چگونه زمان انجام تمرینات را بدون این که علائم شما تشدید شوند افزایش دهید. اگر شما نتوانید از منزل یا رختخواب خارج شوید، متخصص فیزیوتراپی برنامه ورزشی شما را مطابق با شرایط شما اصلاح می‌کند.
داروها :
بسیاری از افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن دچار افسردگی نیز هستند. درمان افسردگی، مقابله با علائم سندرم خستگی مزمن را راحت‌تر می‌کند. مصرف مقادیر کمی داروهای ضد افسردگی به بهبود خواب و کاهش درد کمک می‌کند.
مقابله با بیماری و حمایت:
تجربه ابتلا به سندرم خستگی مزمن برای هر فرد متفاوت است. حمایت‌های عاطفی و مشاوره به شما و عزیزانتان در مقابله با شرایط عدم قطعیت و محدودیت‌های ناشی از این اختلال کمک می‌کند. ممکن است پیوستن به گروه‌های حمایتی و ملاقات با افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن برای شما مفید باشد. گروه‌های حمایتی برای همه افراد نیست و ممکن است عضویت در این گروه‌ها برای عده‌ای باعث افزایش استرس شود. تصمیم‌گیری در مورد عضویت در این گروه‌ها و مفید بودن آنها برای شما به عهده خودتان است.
عوارض ابتلا به سندرم خستگی مزمن
برخی عوارض ناشی از ابتلا به سندرم خستگی مزمن عبارتند از:
• افسردگی
• انزوای اجتماعی
• محدودیت در سبک زندگی
• افزایش غیبت‌های کاری
سؤالات رایج
آیا ابتلا به سندرم خستگی مزمن مسری است؟
بیش از ۶۰ نوع سندرم خستگی مزمن وجود دارد که به معنای وجود پاتوژن عفونی حداقل در شروع بیماری است. در برخی خانواده‌ها، هر دو همسر بیمار می‌شوند و در برخی دیگر از خانواده‌ها هم والدین و هم کودکان آنها بیمار می‌شوند که نشان می‌دهد این بیماری مسری است. مشکل این جا است که برای بیشتر افراد ابتلا به این بیماری در مرحله‌ای که مزمن شده است تشخیص داده می‌شود و در این زمان غیرممکن است که بتوان علت ابتلا به آن را فهمید. همچنین به نظر می‌رسد این بیماری در این زمان خیلی قابل انتقال نیست زیرا خانواده‌های بسیار کمی هستند که در آنها همه اعضا به این بیماری مبتلا شده باشند. تا زمانی که محققان پاتوژن بیماری را شناسایی کنند بهتر است محتاط باشید. از لیوان فرد بیمار در خانواده استفاده نکنید و اگر شما بیمار هستید خون ندهید.
آیا بین سندروم خستگی مزمن و فیبرومالژیا ارتباط وجود دارد؟
بله، بین این دو بیماری ارتباط روشنی وجود دارد. همپوشانی بین سندرم خستگی مزمن (CFS) و فیبرومالژیا از ۶۰ تا ۹۰ درصد است. برخی متخصصین بر این عقیده‌اند که هر دوی این بیماری‌ها علامت ابتلا به یک بیماری مشابه با پاتوژن مشترک به نام سندرم حساسیت مرکزی هستند.
آیا زنان دارای سندروم خستگی مزمن می‌توانند باردار شوند؟
بله، ابتلا به سندرم خستگی مزمن برای باردار شدن محدودیتی ایجاد نمی‌کند. در واقع، علائم خستگی در دوران بارداری افزایش می‌یابند با این حال این بارداری یک بارداری پرریسک و خطرناک خواهد بود. پس از بارداری معمولاً علائم سندرم خستگی مزمن با شدت مشابه قبل از آن دوباره ظاهر می‌شوند.
