درمان روماتیسم مفصلی پا و مچ پا با فیزیوتراپی، کفی طبی و جراحی
وقتی مفاصل پا و مچ پا دچار روماتوئید آرتریت یا همان روماتیسم مفصلی می‌شوند، التهاب ناشی از آن می‌تواند موجب درد در هنگام راه رفتن و مشکلات در هنگام پوشیدن کفش شود.
کف پا و مچ پا دارای ۳۰ مفصل هستند و در افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی (RA)، این مفاصل آسیب‌پذیری بخصوصی نسبت به التهاب دارند. حداقل ۹۰% افراد مبتلابه روماتیسم مفصلی، در برخی از برهه‌های زندگی‌شان دچار التهاب در مفاصل پایین پا و مچ می‌شوند و اکثر آن (۶۰ درصد) در چند سال اول بعد از تشخیص این بیماری در خود، این مشکل را تجربه خواهند کرد.
اگرچه روماتوئید آرتریت ممکن است موجب التهابی متناوب در پایین پا و مچ پاها شود، اما آسیبی که به مفاصل وارد می‌شود ممکن است دائم و همیشگی گردد. این آسیب می‌تواند بیومکانیک‌های مفاصل پا و مچ پا را در هنگام ایستادن و راه رفتن دگرگون کند. این تغییرات ممکن است سبب تخریب بیشتر مفصل گردد، حتی وقتی که روماتیسم مفصلی در بدن فعال نباشد.
مفاصل پا و مچ پایی که به روماتوئید آرتریت مبتلا می‌شوند
در بیمارانی که دچار روماتیسم مفصلی پا و مچ پا هستند، علائم ممکن است در یک یا چند مفصل ظاهر شوند، از جمله این مفاصل عبارت‌اند از:
- مفاصل متاتارسوفالنژال (MTP) که از آنجا استخوان‌های میان کف پا (متاتارسال) به انگشتان پا متصل می‌شوند، این مفاصل بیشتر به روماتیسم مفصلی دچار می‌شوند. مفصل MTP به شکل‌گیری توپی جلوی کف پا یا همان سینه‌ی پا کمک می‌کنند.
- مفاصل بین فالانژیک در جایی که استخوان‌های کوچک فالانژ انگشتان به یکدیگر می‌رسند، قرار دارند. (برخی افراد به این مفاصل، بند انگشت میگویند).
- مفاصلی که استخوان‌های پاشنه و هفت استخوان تارسال میانه‌ی کف پا را به یکدیگر و نیز به استخوان‌های متاتارسال بلند و استخوان‌های تیبیا و فیبیولای ساق پا متصل می‌کنند. برخی از این مفاصل شامل قوزک پا نیز می‌شوند.
التهاب ناشی از روماتوئید آرتریت در این مفاصل موجب بروز درد در انگشتان، کف پا و قوزک پا می‌شود.
علائم روماتیسم مفصلی مچ و کف پا
در ۲۰% بیماران، مفاصل کف پا و مچ پا، اولین مفاصلی هستند که دچار چنین بیماری خود ایمنی مزمنی می‌شوند. در ادامه هم به علائم این بیماری و هم به تغییر حالات ناشی از این بیماری در پا اشاره خواهیم کرد.
یک بیمار مبتلا به روماتیسم مفصلی در ناحیه مچ و کف پا معمولاً دچار علائمی به شرح زیر است:
ورم
انگشتان، کف پا و مچ پاها ممکن است براثر التهاب و انباشته شدن مایع سینوویال در مفاصل ورم کنند. اغلب اوقات این ورم در مفصل انگشت بزرگ پا، قوزک و پشت پا بیشتر از همه مشهود است.
قرمزی، گرما و تحریک پذیر شدن
پوست روی مفاصل مبتلا به روماتیسم مفصلی ممکن است قرمز به نظر بیاید و وقتی به آن دست می‌زنید ممکن است در آن احساس گرما یا داغی کنید. مفاصل ممکن است نسبت به لمس یا در هنگام بلند کردن اجسام احساس تحریک پذیری پیدا کنند. به‌طور مثال، به خاطر تغییراتی که در مفاصل به وجود آمده است، کیسه‌های چربی که در سینه‌ی پا قرار دارند ممکن است دیگر در هنگام ایستادن یا راه رفتن، آن نرمی و حالت محافظتی را نداشته باشند و در نتیجه منجر به تحریک شدن و درد کف پا خواهد شد.
درد و خشکی در پاشنه‌ها، سینه‌ی پا، انگشتان یا قوزک پا
بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی، اغلب از خشکی و درد در کف پاها، خصوصاً در هنگام صبح یا بعد از مدت زیادی بی‌تحرکی شکایت می‌کنند. راه رفتن، بالا رفتن از کوه و حتی پوشیدن کفش، ممکن است برای آن‌ها دشوار شود. درد و خشکی خصوصاً می‌تواند در نقطه‌ای که پایین‌ترین قسمت قوس پا به پاشنه می‌رسد، در داخل مچ پا و در انگشتان بیشتر حس شود.
درد تاندون آشیل
تاندون آشیل که در پشت مچ پا و در بالای پاشنه قرار دارد می‌تواند ملتهب شود و موجب درد، خصوصاً در هنگام راه رفتن در سربالایی یا چمباتمه زدن و خم شدن به پایین، گردد.
التهاب متقارن
برخلاف آرتروز که ممکن است در یک زمان یک پا یا مچ یک پا را درگیر کند، روماتیسم مفصلی معمولاً به یک میزان در هر دو طرف بدن رخ می‌دهد.
کسالت، تب و خستگی
روماتوئید آرتریت، به عنوان یک بیماری خود ایمنی که کل بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد، تأثیری بیشتر از تأثیر روی استخوان‌ها و مفاصل دارد. بیمار معمولاً احساس خستگی و تب می‌کند و به‌طورکلی در هنگام شدت گرفتن و تظاهرات این بیماری، احساس خوبی ندارد.
برآمدگی‌های روماتیسمی
در بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی، اغلب برآمدگی‌های گرد و سفتی در زیر پوست تشکیل می‌شود. این برآمدگی‌ها اغلب در سینه‌ی کف پا و نیز ممکن است در کناره‌های کف پا، بروی انگشتان پا یا در قسمت پشت پا نمایان شوند. برآمدگی‌های روماتیسمی ممکن است روی کفش‌ها مالیده شده و موجب بروز درد در هنگام راه رفتن شوند.
برخی افراد علائم ثابت و دائمی دارند، در حالی که برخی دیگر تا وقتی که نشانه‌های بیماری برنگردد، برای مدتی طولانی بدون علائم هستند. روند پیشرفت این بیماری در بیماران مختلف متفاوت ست و در برخی افراد ممکن است آسیب مفصلی خیلی سریع صورت بگیرد، به طوری که ممکن است موجب تغییر حالت کف پا برای همیشه شود.
انواع تغییر حالات معمول در پا که بر اثر روماتیسم مفصلی پا و مچ پا به وجود می‌آیند
ظهور داروهایی برای درمان روماتیسم مفصلی موجب کاهش احتمال تغییرات در فرم انگشتان و کف پا شده است. اگرچه این تغییر حالات هنگامی رخ می‌دهند که استخوان و بافت نرم اطراف مفصل تحلیل رفته و استخوان‌ها دیگر حالت طبیعی خود را نداشته باشند.
در پایین، شایع‌ترین تغییر حالات در کف پا را توصیف کرده‌ایم:
از جا دررفتن انگشتان
از جا دررفتگی انگشتان ممکن است هنگامی مشاهده شود که مفاصل متاتارفالنژیال تحلیل رفته باشند. انگشتان از جا در رفته ممکن است به طرف بیرون و به سمت کوچک‌ترین انگشت زاویه‌دار شوند.
پینه پا
پینه‌های پا هنگامی ظاهر می‌شوند که انگشت بزرگ پا از جای خود در رفته و بدحالت شده باشد. قسمت بالای انگشت بزرگ به سمت انگشت‌های کوچک زاویه می‌گیرد، در حالی که پایین‌ترین قسمت انگشت بزرگ پا به بیرون از کف پا رانده می‌شود. این تغییر حالت نامناسب، سبب ایجاد برآمدگی استخوانی بزرگی در کناره‌ی پا خواهد شد. به‌علاوه، انگشت بزرگ پا ممکن است روی انگشت کناری خود بی افتد.
انگشت پنجه‌ای و انگشت چکشی
انگشت پنجه‌ای و انگشت چکشی، حالت‌هایی هستند که در آن یک یا چند انگشت پا برای همیشه به صورت غیرعادی خم می‌مانند. افرادی که شدیداً دچار انگشت چکشی هستند، ممکن است برای یافتن کفش مناسب دچار مشکل شوند و حتی در هنگام پوشیدن کفش، اصطکاک بین کفش‌ها و انگشتان پا می‌تواند به پوست پا آسیب برساند. راه رفتن با چنین وضعیتی ممکن است با مشکلات زیادی همراه باشد.
صافی کف پا
صاف شدن کف پا، در موارد شدید روماتیسم مفصلی رخ می‌دهد که به رباط‌ها، تاندون‌ها و گاهی اوقات حتی به استخوان‌های میانه‌ی کف پا آسیب وارد می‌کند. وقتی این بافت‌ها آسیب می‌بینند، قوس طبیعی پا پایین می‌افتد و کف پا از قسمت قوزک و پاشنه به‌طور غیرعادی به سمت بیرون می‌چرخد. همچنین ممکن است یک برآمدگی بزرگی در داخل کف پا در قسمت تشکیل دهنده‌ی قوس پا به وجود بیاید.
پهن شدن قسمت جلوی پا
وقتی مفاصل و بافت‌های واقع در نیمه‌ی جلویی پا تحلیل بروند، قسمت جلوی پا ممکن است پهن شود.
روماتوئیدی آرتریت، یک بیماری سیستمیک است، یعنی کل بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد و اکثر افرادی که به این بیماری مبتلا هستند، داروهایی را از جمله داروهای آنتی روماتوئید بهبود دهنده‌ی بیماری و داروهای بیولوژیکی مصرف می‌کنند. اگرچه درمان‌های بخصوصی نیز وجود دارند که می‌توانند مخصوص مچ پا و کف پا باشند و متخصصین پا و مچ پا می‌توانند با یک متخصص روماتولوژیست همکاری داشته باشند تا یک برنامه‌ی درمانی کاملی را ارائه دهند. در ادامه به هر دو روش درمانی غیر جراحی و جراحی برای این بیماری اشاره می‌کنیم.
درمان روماتیسم پا و مچ پا
درمان‌های غیر جراحی
درمان‌های فیزیکی
در درمان فیزیکی می‌توان مفاصل موجود در کف پا و مچ پا را کشید و تقویت کرد و عملکرد آن‌ها را بهبود بخشید. درمان فیزیکی، علاوه بر بهبود و تقویت توانایی فرد در راه رفتن و فعالیت‌های روزانه، می‌تواند خطر ایجاد بدفرمی‌ها و تغییر حالات نامناسب را کاهش دهد.
ماساژ کف پا
ماساژ کف پا می‌تواند به حفظ قابلیت انعطاف تاندون‌ها و بافت‌های نرم موجود در کف پا کمک کرده و جریان خون را در این ناحیه تقویت کند.
قرار دادن متناوب کف پاها در آب سرد و گرم
این کار موجب تحریک جریان خون در کف پاها می‌شود. تشت آب سرد یا کمپرس سرد به تنهایی می‌تواند به کاهش التهاب و ورم کمک کند.
استفاده از کفش‌های راحت و محافظت کننده
استفاده از کفش‌های راحت و محافظت کننده می‌تواند راه رفتن را راحت‌تر کند. باید از پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند خودداری کرد. کفش‌های تخت Rocker shoes ممکن است برای برخی افراد که مچ پایشان انعطاف‌پذیری کمی دارد، مناسب باشند.
اورتزها یا کفی‌های طبی
کفی‌های طبی می‌توانند فشار را از روی کف پا بردارند و در نتیجه فرد در هنگام ایستادن و راه رفتن کمتر احساس درد می‌کند. اورتزها یا همان کفی‌های طبی بیشتر برای افرادی مفید است که در قسمت‌های جلو یا میانه‌ی کف پا، دچار علائم روماتیسم مفصلی هستند. کفی‌های طبی نرم و با ساختی سفارشی ممکن است کمی گران قیمت باشند، البته امکان دارد بیمه هزینه‌ی آن‌ها را تقبل کند. به این نکته توجه داشته باشید که کفی‌های طبی نمی‌توانند بدفرمی‌های موجود را برطرف کنند.
بستن پا یا استفاده از بریس
استفاده از بریس یا بستن پا می‌تواند مفاصل پا را ثابت نگه دارد و از ایجاد تغییرات بیشتر در حالت پا جلوگیری کند. به‌طور مثال، یک بریس مخصوص کف پا که به‌صورت سفارشی و از جنس چرمی یا پلاستیک فرم گرفته ساخته شده است، می‌تواند یک مفصل خشک شده و ملتهب مچ پا را ثابت نگه دارد و درد نسبی تا متوسط را کاهش دهد.
تزریق‌های استروئیدی
تزریق‌های استروئیدی می‌توانند التهاب و درد را کاهش دهند. اگرچه تزریق‌های مکرر ممکن است آسیب بیشتری به بافت‌های نرم واقع در کف پا وارد کند. این تزریق‌ها به مقداری اندک استفاده می‌شوند و می‌توانند یک درمان مفیدی برای بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی در کوتاه مدت باشند، بیمارانی که باید هفته‌ها برای داروهایی جدیدی که تجویز می‌شوند یا بالا بردن دوز داروها جهت تاثیر گذاشتن در بدنشان منتظر بمانند.
عوامل متعددی از جمله سلامت عمومی، انتظارات بیمار و سبک زندگی او تعیین می‌کنند که آیا بهترین درمان، یک روش جراحی باشد یا غیر جراحی. متخصصین بیماری‌های پا و مچ پا و جراحان، برای هر بیمار درمان بخصوصی را در نظر می‌گیرند.
درمان‌های جراحی
عمل جراحی برای آن دسته از بیمارانی در نظر گرفته می‌شود که:
- نمی‌توانند بدون احساس درد راه بروند.
- تغییر حالت و بدفرمی‌های ایجاد شده در کف پاها و انگشتانشان را نمی‌توان با استفاده از کفش یا بریس‌های مخصوص برطرف کرد (این مشکل اغلب درنتیجه‌ی تحریک بافت نرم یا تحلیل رفتن پوست رخ می‌دهد و در موارد شدیدتر بیمار فقط می‌تواند صندل یا جوراب بپوشد).
پزشک متخصص همچنین درصورتی‌که بداند با عمل جراحی می‌توان بیومکانیک‌های پا را بهبود بخشید و از تحلیل مفصل در آینده جلوگیری کرد، ممکن است انجام عمل جراحی را توصیه می‌کند. این تصمیم می‌تواند خصوصاً برای بیماران جوان و کم سن و سال مهم باشد زیرا این تغییر حالات در کف پا ممکن است تأثیر منفی بروز مفاصل دیگر مانند زانوها و لگن نیز بگذارد.
اهداف اکثر عمل‌های جراحی کف و مچ پا عبارت‌اند از:
- برطرف کردن درد
- ترمیم بدفرمی فیزیکی ایجاد شده
- بهبود عملکرد، یعنی فرد در هنگام ایستادن و راه رفتن احساس راحتی بیشتری داشته باشد.
- بیشتر کردن گزینه‌ها برای انتخاب کفش مناسب
در بسیاری از موارد، برای یک بیمار بیش از یک نوع عمل جراحی مناسب وجود دارد. به طور مثال، یک بیمار که دچار آسیب شدید انگشتان پا شده است می‌تواند برای سه گزینه‌ی احتمالی زیر مناسب باشد:
- عمل فیوژن که در آن مفصل برداشته می‌شود و با استفاده از پین‌های فلزی یا پلاستیکی، به‌طور مکانیکی جوش داده می‌شوند.
- عمل جراحی برش یک قسمت (رزکسیون) که شامل برداشتن غضروف و مقداری از استخوان در مفصل می‌شود تا فضای مفصلی بازتر گردد.
- عمل تعویض مفصل شامل بریدن و خارج کردن غضروف و استخوان و جایگزین کردن آن ساختارهای مفصلی طبیعی با ایمپلنت‌های ساخته‌ی دست انسان می‌باشد.
پزشک می‌تواند تصمیم بگیرد که آیا بیمار کاندیدای یک یا پند عمل جراحی خواهد بود یا خیر و با بیمار درباره‌ی اینکه کدام عمل می‌تواند برای او بهتر باشد صحبت می‌کند. برخی تمهیدات برای این تصمیم‌گیری شامل سلامتی بیمار، مدت زمان انتظار رفته برای بهبودی و نقاهت و در برخی موارد، توانایی بیمار در وضعیت بدون تحمل وزن روی پا در مدت نقاهت می‌شود.
در نهایت، تصمیم با بیمار است که عمل کند یا نه. بیماران باید در نظر بگیرند که درد پایشان تا چه حد است و ناتوانی‌ها چطور فعالیت‌های روزانه‌شان را محدود کرده‌اند و نیز مزایا و خطرات بالقوه‌ی عمل جراحی را بسنجند. بیمار می‌تواند با پزشک جراح خود در مورد نتایج احتمالی عمل، مدت زمان بهبودی و نقاهت و انتظارات منطقی که باید از این عمل داشت صحبت کند.
هیچ درمان شناخته شده‌ای برای روماتیسم مفصلی وجود ندارد، اما درد پا و مچ پا را معمولاً می‌توان با درمان‌های هدفمند (هدف قرار دادن هر یک از قسمت‌های آسیب دیده از روماتیسم) کنترل کرد. هر چه مراحل درمان برای پیشگیری از آسیب مفصلی زودتر انجام بگیرد، شانس جلوگیری از بدفرمی و تغییر حالت در پا و مچ پا بیشتر خواهد بود.
