آرتروز زانو چیست؟
اغلب زانو درد یکی از دردهای رایجی است که درافراد پیر، جوانان، بچه ها و در بارداری اتفاق می افتد این نوع درد میتواند بعد ازآسیب دیدگی یا بر اثر یک بیماری و اختلال مزمن ایجاد شود. درمان زانو درد در جوانی برای جلوگیری از عوارض آن در آینده از اهمیت ویژه ای برخوردار است. میزان ناراحتی و شدت درد زانو به عواملی مانند علت درد، محل درد (درد زیر زانو، درد پشت زانو و کشکک) و شرایط فیزیکی بیمار بستگی دارد بروز زانو درد در دوران کنهسالی ازعلائم بیماری های استخوانی است، که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم روی مفاصل تاثیرگذاشته اند و معمولا همراه ورم زانو می‌باشد. در این مقاله به بررسی شایع‌ترین علت زانو درد، یعنی آرتروز (استئوآرتریت) می‌پردازیم. استئوآرتریت یکی از رایج‌ترین مشکلات مفصلی است و بر اساس عکس‌های رادیولوژی، ۸۰% افراد نزدیک به ۶۵ سال از این بیماری رنج می‌برند. فرایند بیماری حدود ۲۰ سالگی شروع می‌شود و در حوالی ۴۰ سالگی شدت می‌یابد. پس از مراجعه افراد به کلینیک درد و بررسی عکس‌های رادیولوژی مشخص شده که در بیش از ۴۰% مبتلایان هیچ نشانه‌ای از وجود این بیماری به چشم نمی‌خورد. دکتر متخصص زانو پس از معاینه بالینی مفصل و سوال از بیمار در رابطه با علائم زانو درد و آسیب دیدگی های وی، با استفاده از آزمایشات خون و تصویربرداری با اشعه ایکس علت زانودرد را تشخیص می دهد.
علت
علت آرتروز زانو کاملاً شناخته شده نیست. فشار مواد شیمیایی بر غضروف مفصلی و استخوان زیر غضروف (ساب کندرال) به فرسایش این ساختارها منجر می‌شود. التهاب مفصل در آرتروز زانو نسبت به دیگر گونه‌های آرتریت (التهاب مفصل) بسیار کم است و عمدتاً در نوع پیشرفته بیماری به چشم می‌خورد. دلایل زیر می‌توانند موجب درد زانو ناشی از آرتروز شوند:
۱- شکستگی های بسیار کوچک استخوان اسفنجی (ترابکولار)
۲- افزایش بیش از اندازه تنش میان استخوانی
۳- ساییدگی ضریع استخوان (به علت ساییدگی زانو )
۴- سینوویت (ورم غشاء زلالی)
۵- کشیده شدن کپسول مفصلی و رباط
۶- گرفتگی (اسپاسم) عضلانی
حساس‌سازی سیستم عصبی مرکزی، به نحو قابل ملاحظه‌ای در بروز درد نقش دارد.
علائم و نشانه ها
درد اطراف مفصل که در نتیجه افزایش وزن و حرکت تشدید می‌شود و با استراحت تسکین می‌یابد، متداول‌ترین علائم آرتروز زانو درد است ؛ همچنین احتمال دارد صبح‌ها خشکی مفصل زانو و تورم وجود داشته باشد. از علائم آن می‌توان به التهاب، صدا دادن زانو (کریپتوس)، تجمع مایع (افیوژن) مفصل، کاهش دامنه‌ی حرکت، پای پرانتزی/ پای ضربدری و… اشاره نمود. عکس‌های رادیوگرافی افراد مبتلا به زانو درد کاهش فاصله مفصلی ، تشکیل برآمدگی استخوانی و پوکی استخوان زیر غضروف (ساب کندرال) را نشان می‌دهند.
رادیوگرافی آرتروز زانو
درمان
درمان غیردارویی
۱) کاهش وزن، و استفاده از زانو بند طبی بار تحمیل شده بر مفصل‌ها را کم می‌کند و در نتیجه فرایند بیماری را آهسته می‌کند.
۲) انجام ورزش‌های تقویت کننده عضله چهارسر و ورزش زانو . این ورزش‌ها برای بیماران مبتلا به آرتروز زانو بسیار مفید هستند. ورزش برای آرتروز زانو با تقویت عضله چهارسر درد زانو و عملکرد آن را بهبود می‌بخشد.
3) نگهداشتن عصا در دست سمت مخالف مفصل صدمه دیده از بار تحمیل شونده بر مفصل می‌کاهد و به تبع آن میزان در درمان درد مفصل زانو موثر بوده و عملکرد زانو، بهتر می‌شود.
4) تثبیت بدشکلی. استفاده از کفش‌های مناسب برای زانوی پرانتزی یا ضربدری بار را به قسمت دیگری منتقل می‌کند و فرایند بیماری را آهسته می‌سازد.
درمان دارویی
۱) اولین گزینه درمان درد زانو با دارو پاراستامول/ استامینوفن است. میزان توصیه شده این داروها از ۱۵۰۰ میلی‌گرم در روز تا حداکثر ۴۰۰۰ میلی گرم در روز متغیر است. پاراستامول علی‌رغم نداشتن خاصیت ضدالتهابی، همچنان در تسکین درد مؤثر است و از این گذشته آرتروز زانو نشانه ی التهابی عمده‌ای از خود نشان نمی دهد.
2) چنانچه عوارض زانو درد با وجود مصرف پاراستامول خوراکی همچنان آزاردهنده بود، مخدرهای ضعیفی مانند ترامادول، کدئین یا دکسترروپروپوکسیفین نیز به پاراستامول اضافه می‌شوند. ترکیب‌های متفاوتی از پاراستامول با مخدرها را می‌توان امتحان کرد و به مدت طولانی بدون بروز عوارض جانبی قابل توجه مصرف نمود.
3) برنامه بعدی درمان ساییدگی زانو ، استفاده از داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAID) است. ایبوپروفن از ۱۲۰۰ میلی گرم در روز تا ۲۴۰۰ میلی گرم در روز انتخاب نخست این مرحله است. اگر درد تخفیف نیافت، پاراستامول تا سقف ۴ گرم همراه با ایبوپروفن مصرف می‌شود. به خاطر داشته باشید که مصرف درازمدت این داروهای ساییدگی زانو مجاز نیست.
4) مدتی است که داروهایی برای این بیماری معرفی شده اند که توجه افراد بسیاری را به خود جلب کرده‌اند. بعضی از آنها به احیاء غضروف کمک می‌کنند و بعضی مانع تخریب می‌شوند. عامل‌های مؤثر در احیاء کندرویتین سولفات و گلوکز آمین سولفات هستند. عامل‌های مانع تخریب در اصل بازدارنده‌های آنزیمی نظیر موارد زیر محسوب می‌شوند:
• بازدارنده محلول کلاژن (کلاژناز) ـ پلی‌سولفوریک اسید گلیکوزامینوگلیکان
• بازدارنده الاستاز ـ پنتوزان پلی‌سولفات
• بازدارنده متالوپروتئاز ـ داکسی سایکلین
درمانهای مداخله ای
۱) تزریق‌های داخل مفصلی. تزریق‌های داخل مفصلی کورتیکواستروئید (تریامسینولون ۴۰ میلی گرم) برای بیماران مبتلا به درد شدید زانو، تجمع مایع مفصل و نشانه‌های موضعی التهاب مفید است. این تزریق درد را برای مدت کوتاهی کاهش می‌دهد و عضله چهارسر را تقویت می‌کند. برخی بیماران به ۳ تا ۴ تزریق در سال نیاز دارند، و در صورت در نظر گرفتن اقدامات احتیاطی و وسایل ضدعفونی شده، میزان عفونت قابل چشم پوشی خواهد بود. گاهی اوقات پس از تزریق‌های داخل مفصلی، ناراحتی و التهاب مفصل اندکی عود می‌کند؛ در صورت انجام ۳ تا ۴ تزریق در سال، شستشوی مفصل یا جراحی باید مدّ نظر قرار گیرد. تزریق‌های مکرر (بیش از ۴ بار در سال) به دلیل اینکه ممکن است به عضروف های مفاصلی که وزن بدن را تحمل می کنند آسیب برساند، توصیه نمی‌شود.
2) شستشو تخلیه‌ای زانو ـ بنیان این روش شستن و زدودن واسطه‌های التهابی، خرده‌ها و چسبندگی‌های شکستگی است. شستشوی تخلیه‌ای بسته‌ی زانو با محلول نمک معمولی و تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود، و به اندازه شستشوی آرتروسکوپیک نتیجه‌بخش است. محلول نمک جهت متورم ساختن کپسول به داخل زانو وارد می‌شود و سپس تخلیه می‌گردد. حجم کل محلول نمک مورد استفاده در این روش شستشو، ۱ ½ تا ۲ لیتر است. تحرک مفصل بیماران پس از شستشو بهتر می‌شود و خشکی آن نیز کاهش می‌یابد. به هنگام استفاده از این روش، اقدامات احتیاطی لازم جهت ضدعفونی کردن باید مدّ نظر قرار گیرد.
3) آرتروسکوپی، آرتروسکوپی برای پارگی مینیسک زانو و دیگر اختلا‌ل‌های داخلی سودمند خواهد بود. در واقع پارگی مینیسک زانو به آسیب‌‌دیدگی غضروف جاذب شوک که بین استخوان‌های زانو واقع است، گفته می‌شود. مینیسک یک قطعه از غضروف زانو است که مانند یک بالشتک نرم، باعث تثبیت و محافظت از استخوان زانو در برابر ساییدگی می‌شود. آسیب ناشی از پیچ‌خوردگی مفصل زانو میتواند باعث پارگی مینیسک شود. در برخی از موارد پارگی مینیسک، تکه‌ای از غضروف خرد شده که در مفصل زانو آویزان می‌ماند، باعث قفل کردن زانو می‌شود. در مورد درمان پارگی مینیسک زانو خوشبختانه، پارگی خفیف تا متوسط مینیسک میتواند خود به خود با گذشت زمان التیام یابد. اگر به نظر پزشک یا متخصص زانو درد ، صدمه شما نسبتاً جزئی است، ممکن است شما را به یک فیزیوتراپیست ارجاع دهد.
4) جراحی ـ برای بیماران مبتلا به علائم شدید و طاقت‌فرسا، راهکارهای جراحی مانند استئوتومی (برش و جدا کردن استخوان) درشت نی، آرتروپلاستی (جراحی ترمیمی مفصل) و تعویض مفصل زانو مدّ نظر قرار می‌گیرند.عمل تعویض مفصل زانو جراحی است که در آن قسمت‌هایی از مفصل طبیعی زانو برداشته می‌شوند و به جای آن پروتز مصنوعی قرار داده می‌شود. زمانی به جراحی روی آورده می‌شود که درمان دارویی نتیجه بخش نباشد. تا حد امکان باید جراحی را به تعویق افکند، چو آرتروپلاستی کلی مفصل ۱۰ تا ۲۰ سال و نه بیشتر به طول می‌انجامد. بیماران پس از جراحی ناچار خواهند بود تا سبک زندگی‌شان را تا حدی به دلیل ارگونومی مفصل جایگزین تغییر دهند.
5) پرولوتراپی و پرولوزون تراپی. تزریق تکثیرکننده‌های بافت (نظیر اوزون درمانی آرتروز زانو ، دکستوز و…) درون مفصل و اطراف آن درد و التهاب را کاهش می‌دهد و رباط را تقویت می‌کند. به علاوه ادعا می‌شود که رشد غضروف را بالا می‌برد.اوزون درمانی روشی غیرتهاجمی است که اجرای آن ساده است و به همین خاطر به صورت سرپایی انجام می‌شود.
6) درمان زانو درد با سلول های بنیادی. این روش در درمان آرتروز زانو نیز همانند دیگر بیماری‌های تخریبی مفید است.
7) روش فرکانس رادیویی پالس دار (PRF). این روش در درمان آرتروز زانو بسیار نتیجه بخش است و ضمناً به واسطه کاهش التهاب در تسکین دردهای نوسیسپتیو (دردی است که به علت تحریک اعصاب و اندام‌ها به دلیل ترشح مواد صدمه زننده به آنها ایجاد می‌شود) نیز مؤثر است.
نویسنده: دکتر مجید حیدریان
