سندروم درد پاتلوفمورال (PFPS) تحت عنوان زانوی دونده یا زانوی جهنده نیز شناخته می‌شود. این شرایط پزشکی منجر به ایجاد درد در زیر یا اطراف کاسه زانو (پاتلا) می‌شود. PFPS ممکن است در یک یا هر دو زانو ایجاد شود. هر دو دسته کودکان و بزرگسالان ممکن است به این مشکل دچار شوند. در اکثر مواقع و پس از انجام فعالیتهای شدید یا بعد از نشستن طولانی مدت با زانوی خم شده، مقدار درد افزایش خواهد یافت. اکثر افراد با استراحت، تغییر در سطح فعالیت و فیزیوتراپی قادر به کنترل نشانه‌ها خواهند بود.
دلایل سندروم درد پاتلوفمورال
سندروم درد پاتلوفمورال زمانی رخ می‌دهد که پشت کشکک زانو در تماس با استخوان ران قرار می‌گیرد. دلیل دقیق وقوع این مساله به درستی مشخص نیست، اما می‌تواند در نتیجه موارد زیر باشد:
• استفاده زیاد از زانو : فعالیتهایی که شامل دویدن یا پریدن است می‌تواند به کرات بر مفصل زانو فشار وارد آورده و منجر به درد در پاتلا شود.
• عدم توازن عضلانی : وقتی عضلات بخصوصی، برای مثال عضلات اطراف لگن و زانو، ضعیف باشند، قادر به حفظ راستای مناسب اجزای مجاور خود مانند کاسه زانو نخواهند بود. این مساله می‌تواند منجر به درد و آسیب شود.
• تروما : وارد آمدن صدمه به کاسه زانو و یا جراحی زانو می‌تواند احتمال تجریه سندروم درد پاتلوفمورال را افزایش دهد.
پارامترهای موثر در ایجاد سندروم درد پاتلوفمورال
پارامترهایی که منجر به افزایش احتمال بروز بیماری یا صدمه می‌شود را تحت عنوان پارامترهای موثر می‌شناسیم. پارامترهای موثر رایج در سندروم درد پاتلوفمورال عبارتند از :
• سن : نوجوانان و جوانان بالاترین احتمال ابتلا به سندروم پاتلوفمورال را دارند؛ اگرچه ممکن است افراد مسن تر نیز تحت تاثیر قرار بگیرند.
• جنسیت : احتمال ابتلای زنان به این مشکل در مقایسه با مردان بیشتر خواهد بود؛ این احتمال بالاتر در نتیجه احتمال بیشتر ضعف عضلانی و همچنین زاویه گسترده تر لگن زنان است.
• فعالیتهای شدید : درگیر بودن در فعالیتهای شدیدی همچون دویدن، پریدن یا اسکوات می‌تواند فشاری منظم و شدید را بر مفاصل وارد نموده و احتمال صدمه به زانو را بالاتر ببرد.
• کف پای صاف : احتمال ابتلا به سندروم پاتلوفمورال در افرادی که کف پای صاف دارند بیشتر خواهد بود، چرا که این مساله فشاری اضافی بر زانویشان وارد می‌آورد.
نشانه‌های سندروم درد پاتلوفمورال
وقتی که فرد به سندروم پاتلوفمورال سا زانوی دونده مبتلاست، درد زانویشان در صورت انجام حرکات زیر بدتر خواهد شد:
• زانو زدن
• انجام حرکت اسکوات
• بالا رفتن یا پایین آمدن از پله
• نشستن طولانی مدت
• تورم خفیف
• احساس سایش یا فرسایش به هنگام خم و صاف کردن زانو
• کاهش قدرت عضلانی ران در صورت عدم درمان نشانه های اولیه
تشخیص سندروم درد پاتلوفمورال
پزشک از شما راجع به سابقه مشکلات زانویتان سوال خواهد کرد و نواحی مختلفی از زانو را فشار داده و پایتان را به موقعیت های مختلفی حرکت خواهد داد تا بین موقعیت های مشابهی که همین نشانه‌ها را دارند، تمایزی برقرار شود. به منظور کمک به تعیین دلیل درد زانویتان، ممکن است که توصیه پزشک به انجام آزمایشات عکس برداری زیر باشد:
• تصویر اشعه ایکس : مقدار کمی از اشعه های تابیده شده در طول فرایند عکس برداری اشعه ایکس از بدن عبور می‌کند. این روش به ایجاد تصویری از استخوان عملکرد بسیار خوبی دارد، اما در مشاهده بافتهای نرم کارایی کمتری خواهد داشت.
• سی تی اسکن : این آزمایش، تصاویر اشعه ایکس از زوایای مختلف را به منظور ایجاد تصویر مقطع عرضی ساختار درونی ترکیب می‌نماید. سی تی اسکن قادر به نمایش استخوان و بافتهای نرم است، اما در این فرایند با تابش بسیار بیشتری از عکس برداری اشعه ایکس مواجه هستیم.
• MRI : MRI با استفاده از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی قوی، تصاویر دقیقی از استخوان‌ها و بافتهای نرمی چون رباط‌ها و غضروف زانو ایحاد خواهد کرد. اما MRI در مقایسه با تصاویر اشعه ایکس و سی تی اسکن هزینه بسیار بیشتری دارد.
درمان سندروم زانوی دوندگان
مراقبت های کلی از جمله استراحت و اعمال یخ بر روی ناحیه آسیب دیده می‌تواند در موارد خفیف موثر باشد، اما موارد شدید نیاز به درمان و جراحی دارند.
به زانویتان استراحت دهید
گرچه ممکن است دوست نداشته باشید که روند نرمال فعالیتتان را متوقف کنید، اما به نفعتان است که مدتی را به زانویتان استراحت دهید. استراحت زانو از فعالیتهای شدید ورزشی مانند دویدن، می‌تواند به بازیابی کامل توان آن بیانجامد. اگر با درد روبرو هستید، بهتر است چند روزی از فعالیت های ورزشی – بخصوص فعالیتهای شدید – خودداری نمایید. تشخیص وجود سندروم زانوی دونده از سوی پزشک نیز بخشی از فرایند درمان به شمار می‌رود. اگر نمی خواهید دویدن را به کلی کنار بگذارید، تعداد روزهای ورزش را به دو یا سه روز در هفته تقلیل دهید؛ همچنین بر سطح صاف و برای مدت کوتاهی بدوید. اگرچه استراحت برای چند روز به مدت قطع تمامی فعالیتهای ورزشی نیست. ورزشهای ملایم تری همچون یوگا، شنا یا ایروبیک آبی و دوچرخه سواری را در دستور کار قرار دهید.
بر روی زانویتان یخ بگذارید
اگر مدتی است که با درد زانو دست و پنجه نرم می‌کنید، هر چه سریعتر اقدام به درمان آن نمایید، زودتر این مشکل رفع خواهد شد. اگر به سندروم زانوی دونده مشکوکید، یکی از اولین کارهایی که باید انجام دهید، اعمال یخ بر روی آن است.
• قرار دادن یخ بر روی زانو یا هر مفصل دیگر، می‌تواند تورم و التهاب این ناحیه را کاهش دهد. این مساله همچنین می‌تواند به کاهش درد در زانو کمک نماید.
• در بکارگیری یخ بر روی زانو، آن را داخل حوله پیچیده و به مدت پ۰ الی ۲۰ دقیقه بر روی مفصل قرار دهید. یخ را تا زمانی که احساس بی حسی در آن منطقه داشته باشید، ادامه دهید و آن را تا زمانی که پوست به دمای عادی بازگردد از روی پوست بردارید.
• اگر قصد به استفاده از گرما دارید، همزمان از بسته های گرم و سرد استفاده نمایید. این می‌تواند به افزایش جریان خون در زانو منجر شود.
• می توانید از یک بسته نخودفرنگی منجمد، کیسه های ژل پک و یا مکعب های یخی استفاده نمایید. حتما آن را داخل حوله یا یک تکه پارچه بپیچید.
زانویتان را ببندید و آن را در سطح بالاتری قرار دهید
پس از قرار دادن یخ بر زانو، آن را بسته و در جای بالاتری قرار دهید. این می‌تواند به کاهش تورم و بهبود وضعیت بیانجامد.
• با نوار پانسمان کشی زانویتان را بسته و آن را کمپرس نمایید. آن را زیاد محکم نبندید به جریان یکنواخت خون در این ناحیه نیاز دارید!
• در صورت امکان، زانوی بسته شده را در سطحی بالاتر قرار دهید (به صورت همزمان می‌توانید بر روی آن یخ نیز قرار دهید). این مساله به کاهش تورم کمک خواهد نمود.
• پایتان را بر روی بالش نرمی قرار دهید تا در حالت نشسته، کمی بالاتر از سطح قلب قرار بگیرد. برای آنکه این کار ممکن باشد، باید کمی به عقب متمایل شوید و تکیه دهید.
با احتیاط از بریس و بستن زانو استفاده نمایید
در حالیکه استفاده از بریس زانو و بستن آن به منظور کاهش تورم و التهاب توصیه می‌شود، به هنگام بستن آن و یا استفاده از بریس های بدون نسخه مراقب باشید.
داروهای مسکن درد
یکی از نشانه های سندروم زانوی دونده، درد است. این درد می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و می‌تواند به شکل سوزش یا دردی مزمن ادامه پیدا کند. در صورت نیاز می‌توانید با مصرف داروهای بدون نسخه (OTC)، این موقعیت را کنترل نمایید.
• اکثر داروهای مسکن OTC دارای دوز پایینی بوده و به کنترل دردهای همراه سندروم زانوی دونده کمک خواهد نمود.
• می توانید از داروهای NSAID (داروهای غیراستروئیدی ضد التهاب) مانند آسپیرین، ایبوپروفن و ناپروکسن استفاده نمایید. همچنین اگر مایل بودید می‌توانید از استامینوفن استفاده کنید.
• همیشه پیش از مصرف داروهای مسکن OTC با پزشک خود مشورت نمایید. برخی از این داروها ممکن است با برخی داروهای تجویز شده مناسب برای شرایط مزمن، تداخل داشته باشد.
جراحی
معمولا جراحی با استفاده از آرتروسکوپ لوله نازکی شامل دوربین و چراغ انجام می‌شود. آرتروسکوپ وارد زانو شده و ابزار جراحی به منظور برداشتن غضروف های آسیب دیده مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روند کم تهاجم می‌تواند قدرت حرکت را افزایش داده و فشار وارد بر زانو را کاهش دهد. موارد شدید سندروم پاتلوفمورال ممکن است با جراحی بر روز زانو به منظور تغییر مسیر شیاری که پاتلا در آن قرار دارد و به فمور (استخوان ران) ساییده می‌شود، همراه شود.
ورزش سندروم زانوی دوندگان
برخی از ورزش هایی که به کاهش درد ناشی از سندروم زانوی دوندگان کمک می‌کند عبارتند از:
تمرین بازکردن منفعل زانو
ممکن است در اثر درد سندروم زانوی دونده، قادر به کشش کامل پایتان نباشید. این تمرین به شما کمک خواهد نمود تا بتوانید تمرین کششی پا را انجام دهید. در اینجا نحوه انجام آن آورده شده است :
• حوله پیچیده شده ای را برای بالا آوردن پاشنه، روی زمین قرار داده و به جاذبه اجازه دهید تا زانو را تقویت نماید.
• ممکن است این حرکت دردناک باشد، اما تحمل کنید.
• همین حالت را برای دو دقیقه حفظ نموده و ۳ مرتبه در هر جلسه آن را تکرار نمایید. ای ن حرکت را چند مرتبه در روز انجام دهید.
تمرین لغزش پاشنه
این تمرین تقویت زانو می‌تواند دردناک باشد، بنابراین باید آن را به دقت و با استفاده از دستورالعمل مناسب انجام دهید. نحوه انجام این تمرین در اینجا آورده شده است.
• به روی زمین نشسته و پاهایتان را در جلوی خود دراز کنید. به آرامی پاشنه پای آسیب دیده‌تان را به سمت کفل، و زانو را به سمت سینه بیاورید.
• سپس پایتان را به موقعیت اولیه خود بازگردانید. این کار را در هر جلسه در دو ست ۱۵ تایی انجام دهید.
کشش ساق پا ایستاده
روبروی دیوار بایستید، دستانتان را مقابل چشمانتان بر روی دیوار قرار دهید. پای صدمه دیده‌تان را در حالیکه پاشنه آن بر روی زمین است، در عقب قرار دهید و پای دیگر را با زانوی خم شده در جلو قرار دهید. پای پشتی را به آرامی به داخل بچرخانید. به منظور ایجاد کشش موارد زیر را رعایت نمایید:
• به آرامی به دیوار تکیه دهید. اگر در ماهیچه ساق پا با احساس کشش روبرو هستید، در موقعیت درستی قرار دارید.
• ۱۵ الی ۳۰ ثانیه در این حالت باقی بمانید و سپس به وضعیت اولیه خود بازگردید.
• در هر جلسه سه مرتبه این کار را تکرار کنید. می‌توانید این کار را چند بار در روز تکرار کنید.
کشش همسترینگ با استفاده از دیوار
ابتدا دری را به منظور این حرکت بیابید. این کار با ایجاد پایداری و گرفتن فشار دستان و پاهایتان می‌تواند بسیار مفید باشد. نحوه انجام آن بدین صورت است که:
• به پشت بر روی زمین دراز بکشد و پای سالمتان را صاف و کشیده از چارچوب در رد کنید.
• پای صدمه دیده‌تان را بلند نموده و بر روی دیوار کنار چارچوب در قرار دهید.
• پایتان را کشیده نگاه دارید. اگر با احساس کشیدگی در پشت ران مواجهید، در حالت درستی قرار گرفته اید.
• همین حالت را برای ۱۵ تا ۳۰ ثانیه حفظ کرده و آن را در هر جلسه، سه مرتبه تکرار کنید.
حرکت پا بالای صاف
به پشت دراز بکشید و پاهایتان را در مقابل خود دراز کنید. پای سالم را خم نمود و کف پا را بر روی زمین قرار دهید. عضلات پای آسیب دیده را منقبض نموده و آن را به اندازه ۸ اینچ (۲۰.۳ سانتی متر)بالا بیاورید.پایتان را در همین حالت نگاه دارید تا عضلاتتان منقبض شود، سپس آن را به آرامی پایین و به جای اصلی اش بازگردانید. این حرکت را در هر جلسه در دو ست ۱۵ تایی انجام دهید.
پیشگیری از سندروم پاتلوفمورال
سندروم پاتلوفمورال می‌تواند دردناک و ضعیف کننده باشد. در حالیکه نمی توان از تمامی موارد پیشگیری نمود، با انجام مراحلی بخصوص می‌توان احتمال بروز مشکلات زانو را کاهش داد. این موارد عبارتند از:
• تقویت عضلات : تقویت عضلات زانو و پا می‌تواند به کاهش احتمال عدم توازن عضلانی منجر شده و ایجاد راستایی مناسب در زانو را به همراه داشته باشد.
• اصلاح کف پای صاف : پوشیدن کفش‌ها و کفی های مناسب می‌تواند مشکل کف پای صاف را بهبود بخشیده و فشارهای اضافی وارد بر زانو را کاهش دهد.
• حفظ وزن مناسب : اضافه وزن می‌تواند فشار زیادی بر مفصل وارد نموده و احتمال بروز سندروم پاتلافمورال را افزایش دهد. حفظ وزن مناسب می‌تواند با بکارگیری رژیم غذایی مناسب و انجام تمارین ورزشی مرتب به دست آید.
• گرم کردن پیش از انجام ورزش : هر کسی باید پیش از تمرینات ورزشی، ابتدا با فعالیتهای سبک و تمرینات کششی خود را گرم کند.
• تغییر تدریجی در سطح فعالیت های ورزشی : افزایش ناگهانی شدت تمرینات، مدت زمان یا توالی تمرینات می‌تواند درد زانو را به همراه داشته باشد.
• از وارد آوردن فشار به زانو خودداری نمایید : انتخاب فعالیت های ملایم، پوشیدن کفش های استاندارد و استفاده از بریس های زانو در طول تمرین می‌تواند به کاهش ضربات وارده بر زانو و پا بیانجامد.
