شانه منجمد که در اصطلاح پزشکی کپسولیت چسبنده نیز نامیده می‌شود، عارضه‌ای است که مشخصه بارز آن خشکی، گرفتگی و درد شانه است. نشانه‌ها و علائم شانه منجمد (خشکی شانه و گرفتگی شانه)معمولاً به تدریج شروع می‌شود و به مرور زمان تشدید و در نهایت عموماً پس از گذشت یک تا سه سال برطرف می‌شود.
احتمال بروز شانه منجمد در صورتی افزایش می‌یابد که فرد در حال طی کردن دوران بهبود پس از جراحی یا عارضه‌ی دیگری، مانند جراحی ماستکتومی (برداشتن پستان) یا عارضه سکته مغزی، باشد که مانع حرکت بازو می‌شود.
انجام تمرین‌های افزایش دهنده دامنه حرکتی و تزریق مخلوط کورتیکواستروئید و داروی بی‌حسی درون کپسول مفصل از متداول‌ترین درمان‌های شانه منجمد(خشکی و گرفتگی) به شمار می‌رود. جراحی آرتروسکوپی نیز در موارد انگشت شمار به منظور شل و رها کردن کپسول انجام می‌شود تا شانه بتواند آزادانه حرکت کند.
بعید است که شانه یخ زده بیش از یک بار برای یک شانه رخ دهد، اما شانه سمت دیگر گاهی اوقات دچار همین نوع خشکی و گرفتگی می‌شود.
علائم و نشانه ها
منظور از علائم مواردی است که بیمار آنها را احساس می‌کند و گزارش می‌دهد، حال آن که نشانه چیزی است که اطرافیان از جمله پزشک آن را مشاهده می‌کنند. برای مثال درد معمولاً یک علامت و جوش یا حساسیت پوستی یک نشانه است.
فراگیرترین علامت یا نشانه شانه منجمد درد و خشکی و گرفتگی مداوم مفصل شانه است. نشانه‌هاو علائم شانه منجمد معمولاً ۳ مرحله دارد که عبارت است از بروز تدریجی، تشدید به مرور زمان و در نهایت فروکش کردن پس از یک دوره دو ساله.
همان طور که اشاره شد، شانه منجمد سه مرحله دارد:
- مرحله دردناک. بیمار در این مرحله با خشکی و گرفتگی شانه مواجه می‌شود و حرکت دادن شانه درد را تشدید می کند. به این ترتیب حرکت شانه محدود می‌شود. درد عموماً شب هنگام تشدید می‌شود.
- مرحله چسبندگی و انجماد. خشکی و گرفتگی گردن و شانه روز به روز بیشتر می‌شود و در نتیجه دامنه حرکتی آن محدودتر می‌شود. درد در این مرحله از بین نمی‌رود، اما معمولاً تشدید هم نمی‌شود.
- مرحله ذوب شدن. بیمار راحت‌تر می‌تواند شانه را حرکت دهد. درد اگرچه آرام شده است، اما گاهی عود می‌کند.
علت ها و دلایل
علت خشکی شانه یا انجماد شانه هنوز کاملاً مشخص نشده است و در حقیقت دلیل بروز بعضی موارد آن کاملاً غیرقابل تعیین است. بااین حال اکثر بیماران مبتلا به عارضه شانه منجمد از عدم تحرک ناشی از شکستگی یا آسیب دیدگی به تازگی رخ داده به علت شانه درد رنج می‌برند. به علاوه شانه منجمد در میان بیماران مبتلا به دیابت شیوع بالایی دارد.
عوامل
منظور از عامل خطر موردی است که احتمال ابتلا به عارضه یا بیماری را افزایش می‌دهد. برای مثال استعمال دخانیات یکی از عامل‌های خطر سرطان است، چون احتمال بروز سرطان ریه را بالا می‌برد.
عامل‌های خطر رایج شانه منجمد عبارت‌اند از:
بانوان بالای ۴۰ سال بیش از دیگران در معرض ابتلا به شانه یخ زده قرار دارند.
- سن ـ سن بالای ۴۰ سال
- جنسیت ـ ۷۰ درصد از بیماران مبتلا شانه منجمد( خشکی و گرفتگی) را زنان تشکیل می‌دهند.
- جراحی به تازگی انجام شده یا شکستگی بازو ـ بی‌تحرکی دوران بهبود باعث خشکی و گرفتگی کپسول شانه می‌شود.
- دیابت ـ بیماران دیابتی ۲ تا ۴ برابر بیش از دیگران به شانه یخ زده مبتلا می‌شوند، اگرچه علت این شیوع بالا مشخص نیست. علائم این گروه نیز شدیدتر است.
- سکته مغزی
- پرکاری تیروئید
- کم کاری تیروئید
- یماری قلبی ـ عروقی
- بیماری پارکینسون
تشخیص
پزشکان اکثر موارد شانه منجمد را بر مبنای نشانه‌ها و علائم و نیز معاینه‌ای تشخیص می‌دهند که طی آن به دقت وضعیت بازو و شانه را بررسی می‌کنند. شدت خشکی و گرفتگی توسط آزمایش ساده‌ای تعیین می‌شود که پزشک در آن قسمت‌های مشخصی از بازو و شانه را فشار می‌دهد و به حرکت درمی‌آورد.
مشکلات ساختاری را تنها می‌توان به کمک آزمایش‌های تصویربرداری، مانند پرتونگاری (اشعه ایکس) یا ام.آر.آی.، تشخیص داد. اشعه ایکس نوعی تابش الکترومغناطیسی است که می‌تواند در سخت‌ترین بخش‌ها نفوذ کند و تصاویری را از داخل آنها به دست دهد. در ام.آر.آی. (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) از سیگنال‌های مغناطیسی جهت تهیه برش‌های تصویری از بافت‌های نرم درون بدن انسان استفاده می‌شود.
راه ها و روش های درمان
هدف تمام روش‌های درمان گرفتگی شانه، شانه منجمد (خشکی و گرفتگی) تسکین درد و حفظ حرکت و انعطاف‌پذیری شانه است. اگرچه دوران بهبود گاهی طولانی است و علائم معمولاً پس از چند سال برطرف می‌شود.
دارو: مسکن‌هایی چون داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs)، مانند ایبوپروفن، را می‌توان بدون نسخه پزشک از داروخانه برای درمان گرفتگی شانه تهیه کرد و به کمک آنها علاوه بر تسکین درد ملایم، التهاب شانه را نیز کاهش داد. استامینوفن (تایلنول) نیز کاربرد گسترده‌ای دارد. مسکن‌های تجویزی، مانند کدئین نیز درد را آرام می‌کند. البته از آنجایی که ممکن است بعضی مسکن‌ها برای برخی از بیماران مناسب نباشد، حتماً پیش از مصرف مسکن باید با پزشک مشورت نمود.
نرمش و تمرین: انجام مرتب تمرین‌های ملایم مانع گرفتگی و خشکی شانه می‌شود و حتی پس از بروز عارضه می‌تواند اثر آن را از بین ببرد.
استفاده متناوب از کمپرس گرم و سرد برای درمان شانه منجمد مفید است.
کمپرس سرد یا گرم: این روش باعث کاهش درد و ورم می شود، غالباً استفاده متناوب از این دو توصیه می‌شود.
تزریق کورتیکواستروئید: این دارو نوعی هورمون استروئیدی است که درد و ورم را کاهش می‌دهد.جراح شانه کورتیکواستروئید را جهت تسکین درد شانه، به ویژه در مرحله دردناک بودن علائم، درون مفصل شانه تزریق می‌کند. البته پیشنهاد می‌شود از تکرار این تزریق خودداری کنید، چون ممکن است موجب آسیب‌دیدگی شانه شود.
تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS) : در این روش پایانه‌های عصبی موجود در نخاع که مسئول کنترل درد هستند بی‌حس می‌شوند و پالس‌های کوچک برق توسط دستگاه TENS به الکترودها، (پدهای الکتریکی کوچک) قرار گرفته روی پوست شانه آسیب دیده، فرستاده می‌شود.
تمرین و نرمش شانه: بیمار مبتلا به شانه یخ زده با انجام تمرین‌های مخصوص می‌تواند به نتیجه بسیار چشمگیری دست پیدا کند. ممانعت از خشک شدن شانه و تا حد امکان به حرکت درآوردن آن هدف از انجام این تمرین‌ها به شمار می‌رود. جهت کسب نتیجه بهینه باید تمرین‌ها به طور منظم و دقیقاً مطابق با دستور پزشک یا متخصص فیزیوتراپی انجام شود.
فیزیوتراپی: متخصص روش‌هایی را به بیمار آموزش می‌دهد تا بتواند تا حد امکان توانایی حرکتی و انعطاف پذیری خود را بدون اعمال فشار به شانه یا درد شدید حفظ کند.
آرتروسکوپی شانه: این روش جراحی با تهاجم حداقل بر روی بیماران انگشت شماری انجام می‌شود. آندوسکوپ (لوله) باریکی از راه یک برش کوچک برای خارج کردن چسبندگی یا بافت هم‌بند وارد مفصل شانه می‌شود.
پزشک روش درمانی مناسب شانه منجمد (خشکی و گرفتگی) را با توجه به شدت نشانه‌ها و علائم پیشنهاد می‌دهد.
چنانچه در مفصل شانه احساس خشکی و گرفتگی می‌کنید، بهتر است هر چه زودتر به جراح شانه مراجعه کنید تا سفتی و گرفتگی شانه دائمی نشود.
عمل جراحی :جراحی آخرین راهکاری است که در صورت موفقیت آمیز نبودن روش‌های دیگر به آن روی آورده می‌شود. آزادسازی کپسول طی عمل آرتروسکوپی روشی است که غالباً مورد استفاده قرار می‌گیرد و به صورت جراحی بسته یا سوراخ کلید انجام می‌شود. کپسول ضخیم شده شانه طی این روش بریده می‌شود تا آزاد شود. نکته حائز اهمیت این است که بیمار پس از جراحی باید برنامه توان‌بخشی منظم و شدیدی را با پشتکار دنبال کند.
برای درمان خشکی و یخ زدگی شانه (شانه منجمد) روش های دیگری از جمله تزریق اوزون، پی آر پی و … نیز وجود دارد.
پیشگیری
تنها در صورتی می‌توان از بروز عارضه شانه منجمد جلوگیری کرد که خشکی و گرفتگی شانه ناشی از صدمه و آسیبی باشد که حرکت دادن شانه را دشوار می‌سازد. به این منظور بیمار پس از آسیب‌دیدگی باید از پزشک یا متخصص فیزیوتراپی نرمش‌ها و تمرین‌هایی را فرابگیرد که در حفظ توانایی حرکتی و انعطاف‌پذیری شانه مؤثراند.
