پلاکت‌های خون حاوی صدها پروتئین است که نقش بسیار مهمی در بهبود آسیب دیدگی دارند. به این پلاکت‌ها فاکتور رشد گفته می‌شود. در طی فرآیند پی آر پی مقداری خون از بیمار گرفته می‌شود و طی فرآیند سانتریفیوژن پلاکت خون از سایر سلول‌های خونی جدا می‌شوند. سپس این خون غنی شده می‌تواند به مفصل آسیب دیده تزریق شود و فرآیند بهبود را تسریع بخشد.
پی آر پی برای چه بیماری‌هایی بیشترین تاثیر را دارد؟
درمان پی آر پی برای در رفتگی‌ها یا کشش های مزمن رباط و تاندون، که به دیگر درمان‌های محافظه کارانه پاسخ نداده‌اند، بیشترین تاثیر را دارد. این بیماری‌های مزمن شامل موارد زیر بوده اما محدود به این موارد نمی‌باشند:
درد ناشی از فتق دیسک کمر
فتق دیسک کمر زمانی ایجاد می‌شود که مایع ژلاتینی درون دیسک در اثر پارگی دیواره‌ی محکم دیسک دچار پارگی شود. این مایع ژلاتینی، اعصاب ستون فقرات را تحریک کرده و باعث تحریک شیمیایی می‌شود. التهاب اعصاب نخاعی و تورم ناشی از فشار فتق دیسک باعث ایجاد درد می‌شوند. به مرور زمان، فتق کوچک شده و درد به طور کامل یا نسبی برطرف می‌شود. در اکثر موارد رفع درد پایین کمر یا پا حدود شش هفته طول می‌کشد. برای توصیف فتق دیسک از اصطلاحات و عبارات مختلفی استفاده می‌شود. بیرون زدگی دیسک زمانی اتفاق می‌افتد که حلقه‌های دیسک سالم باقی بمانند، اما کیسه‌ای تشکیل دهند که به اعصاب فشار وارد کند. یک فتق دیسک واقعی (که دیسک لغزیده یا پاره شده نیز نامیده می‌شود) زمانی ایجاد می‌شود که حلقه‌های دیسک ترک خورده یا پاره شده و مایع ژلاتینی درون دیسک به بیرون نشت کند. گاهی بیرون زدگی آنقدر شدید است که یک تکه از دیسک کاملا جدا می‌شود، به این معنی که تکه‌ای از دیسک کاملا شکسته، از دیسک جدا شده و در کانال نخاعی قرار می‌گیرد. در اکثر موارد فتق دیسک در ستون فقرات کمری اتفاق می‌افتد. در ستون فقرات کمری، اعصاب نخاعی بین مهره‌های کمری قرار داشته و سپس این اعصاب مجددا به یکدیگر می‌پیوندند تا عصب سیاتیک که تا پایین پا ادامه دارد را تشکیل دهند.
آسیب به روتاتور کاف
روتاتور کاف یا عضلات گرداننده شانه گروهی از عضلات و تاندون‌ها هستند که مفصل شانه را احاطه کرده و سر استخوان بالای بازو را محکم در حفره‌ی کم عمق شانه نگه می‌دارند. آسیب به روتاتور کاف باعث ایجاد دردی خفیف در شانه می‌شود. این درد اغلب زمانی که فرد بخواهد روی شانه‌ی آسیب دیده بخوابد تشدید می‌شود. آسیب به روتاتور کاف معمولا در افرادی اتفاق می‌افتد که در شغل خود یا در هنگام ورزش مکررا حرکاتی در بالای سرشان انجام می‌دهند. نمونه‌هایی از این افراد شامل نقاش‌ها، نجارها و افرادی است که بیس بال یا تنیس بازی می‌کنند. احتمال آسیب دیدن روتاتور کاف با بالا رفتن سن نیز افزایش می‌یابد.
بی ثباتی شانه
شانه متحرک‌ترین مفصل در بدن است. مفصل شانه به بالا بردن دست، چرخاندن آن و کشیدن دست تا بالای سر کمک می‌کند. مفصل شانه می‌تواند در بسیاری از جهات حرکت کند. این دامنه حرکتی وسیع باعث بی ثباتی مفصل شانه می‌شود. بی ثباتی شانه زمانی اتفاق می‌افتد که سر استخوان بالای بازو از حفره شانه خارج شود. ممکن است سر استخوان بالای بازو در اثر یک آسیب ناگهانی یا استفاده زیاد از حفره شانه خارج گردد. هنگامی که شانه دچار دررفتگی شود، در برابر آسیب‌های تکراری آسیب‌پذیر خواهد شد. زمانی که شانه مکررا شل شده و از محل خود خارج شود، آن را بی ثباتی مزمن شانه می‌نامند.
آرنج تنیس باز
در آرنج تنیس باز، عضلات و تاندون‌های ساعد که تا مچ دست و انگشتان امتداد دارند دچار آسیب خواهند شد. علائم آرنج تنیس باز به تدریج ظاهر شده و با درد ملایمی همراه است که به مرور زمان تشدید می‌شود. آرنج تنیس باز معمولا در اثر آسیب ایجاد نمی‌شود بلکه علت آن استفاده زیاد از ساعد است. علائم آرنج تنیس باز شامل کاهش قدرت پنجه دست‌ها یا احساس سوزش در قسمت خارجی آرنج می‌باشد. این علائم معمولا هنگام استفاده از ساعد در فعالیت‌هایی همچون گرفتن راکت، چرخاندن آچار یا دست تکان دادن تشدید می شود.
کشیدگی مچ پا
کشیدگی مچ پا نوعی آسیب به رباط هایی است که استخوان های ساق پا را در بر گرفته و آنها را به مچ پا متصل می‌کنند. این آسیب معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که فرد به طور ناگهانی مچ پایش را به طرز عجیبی می‌چرخاند. این چرخش ناگهانی باعث کشش یا پارگی رباط های نگه دارنده ی مفاصل و استخوان ها به یکدیگر می شود. تمام رباط ها یک محدوده حرکتی خاص دارند که باعث ثبات مفاصل می شود. زمانی که رباط های اطراف مچ پا بیش از حد کشیده شوند، مچ دچار کشیدگی می‌شود. در مچ هایی که دچار کشیدگی شده‌اند، معمولا رباط‌های قسمت خارجی مچ پا آسیب دیده اند.
تاندونیت آشیل
تاندونیت آشیل در اثر کشش تاندون آشیل اتفاق می‌افتد. تاندون آشیل نواری از جنس بافت است که عضله ساق پا را به استخوان پاشنه پا متصل می‌کند. کشیدگی تاندون ممکن است در اثر افزایش ناگهانی فشار یا ورزش طولانی مدت ایجاد شود. با افزایش سن، تاندون آشیل ضعیف‌تر شده و بنابراین تاندونیت آشیل در افراد مسنی که ورزش می‌کنند نیز شایع است. زندگی با پاشنه درد ناشی از تاندونیت آشیل سخت است. تاندون آشیل نقش مهمی در تحرک فرد دارد و برای راه رفتن، دویدن، پرش یا ایستادن روی قسمت توپی پا مورد استفاده قرار می گیرد.
پلانتار فاشیاتیس
پلانتار فاشیاتیس دردی است که در اثر فاشیای پلانتار (التهاب غلاف کف پا) ایجاد می‌شود. فاشیای پلانتار نواری از جنس بافت است که استخوان پاشنه پا را به انگشتان متصل می‌کند. پلانتار فاشیاتیس بیشتر در افراد ۴۰ تا ۶۰ سال که حرکات ورزشی شدید انجام می‌دهند دیده می‌شود. همچنین ممکن است پلانتار فاشیاتیس در افرادی که دچار صافی کف پا، بلندی قوس کف پا و چاقی هستند یا افرادی که مدت زمان زیادی را روی سطوح سفت می‌ایستند نیز دیده شود.
استئو آرتریت مفصل
استئو آرتریت رایج‌ترین بیماری مزمن مفاصل است. استئو آرتریت ممکن است در هر مفصلی ایجاد شود اما معمولا در زانوها، باسن‌ها، پایین کمر و گردن، مفاصل کوچک انگشتان، پایه شست دست و پایه انگشت بزرگ پا اتفاق می‌افتد. در مفاصل طبیعی، یک ماده سفت و چسبنده به نام غضروف انتهای هر استخوان را پوشانده است. غضروف باعث ایجاد سطحی نرم و لغزنده برای حرکت مفصل شده و به عنوان بالشتکی بین استخوان‌ها عمل می‌کند. در استئو آرتریت، غضروف ساییده و فرسوده شده و باعث ایجاد درد، تورم و مشکلات دیگر در هنگام حرکت مفصل می‌شود. به مرور زمان با وخیم‌تر شدن استئوآرتریت، استخوان‌ها نیز آسیب دیده و برآمدگی‌هایی به نام مهمیز تشکیل می‌دهند. ممکن است تکه‌هایی از استخوان یا غضروف جدا شده و در اطراف مفصل معلق بمانند. در بدن، یک فرآیند التهابی اتفاق افتاده و سيتوکين‌ها (پروتئین‌ها) و آنزیم‌هایی تولید می‌شوند که به غضروف آسیب خواهند رساند. در مراحل آخر استئو آرتریت، غضروف از بین رفته، استخوان‌ها به یکدیگر ساییده شده و باعث آسیب مفصلی و درد شدید می‌شوند.
سندرم تونل کارپال
سندرم تونل کارپال شایع‌ترین سندرم ناشی از فشار عصبی است. سندرم تونل کارپال زمانی ایجاد می‌شود که عصب میانی مچ دست تحت فشار قرار گیرد. عصب میانی مچ دست از قسمت بالای بازو به شست می‌رود. این عصب در مچ دست، از قسمتی به نام تونل کارپال می‌گذرد. اعمال فشار بیش از حد به مچ دست باعث تورم شده و در نهایت سندرم تونل کارپال ایجاد می‌شود.
آرتریت
آرتریت اختلالی مفصلی است که یکی از نشانه‌های آن التهاب می‌باشد. مفصل قسمتی از بدن است که در آن دو استخوان به یکدیگر می‌رسند. وظیفه مفصل، حرکت دادن قسمت‌هایی از بدن است که توسط استخوان های چسبیده به مفصل به یکدیگر متصل شده‌اند. آرتریت از نظر لغوی به معنای التهاب یک یا چند مفصل است. آرتریت معمولا با درد مفصل همراه می‌باشد.
برخی از آرتریت‌هایی که تزریق پی آر پی می‌تواند به درمان آن کمک کند عبارتند از:
- آرتریت زانو
- آرتریت مفصل باسن
- آرتریت شانه
- آرتریت مچ پا
کاندیدهای مناسب برای پی آر پی
کاندیدهای مناسب برای تزریق پی آر پی عبارتند از:
- بزرگسالانی که مدتی طولانی به تاندونیت یا مشکلات دیگر مبتلا بوده و با درمان‌های قبلی بهبود نیافته‌اند یا در اثر برخی بیماری‌ها و آلرژی قادر به مصرف داروهای ضد التهابی خوراکی نبوده اند.
- این کاندیدها باید علائم کافی برای تزریق مجدد یا انجام جراحی را داشته باشند.
افرادی که کاندید مناسبی برای تزریق پی آر پی نیستند عبارتند از:
- بیمارانی که به دلیل مشکلاتی همچون سابقه وجود لخته خون یا فیبریلاسیون دهلیزی باید داروهای رقیق کننده خون مصرف کنند و قادر به ترک داروهایشان به منظور تزریق پی آر پی نمی‌باشند.
- بیمارانی که نمی‌توانند قبل یا بعد از انجام پی آر پی مصرف آسپرین یا دیگر داروهای ضد التهابی را ترک کنند.
- بیمارانی که اجازه‌ی قطع و تزریق فرآورده‌های خونی به بدن را ندارند.
- بیمارانی که به لیدوکائین یا دیگر داروهای بی حس کننده حساسیت دارند.
مراقبت های قبل از تزریق
جراح ارتوپد به بیماران توصیه می‌کند قبل از تزریق پی آر پی از مصرف برخی از داروها خودداری کرده یا مصرف آنها را ادامه ندهند. این داروها عبارتند از:
- عدم مصرف کورتیکو استروئیدها به مدت ۲ تا ۳ هفته قبل از تزریق پی آر پی.
- قطع مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) همچون ایبوپروفن یا آسپرین (مصرف آسپرین دوز پایین، مثلا ۸۱ میلی گرمی مجاز است)، یا داروهای آرتریت همچون سلبرکس یک هفته قبل از تزریق.
- عدم مصرف داروهای ضد انعقاد خون پنج روز قبل از تزریق پی آر پی (این کار فقط باید با نظارت پزشک انجام شود).
- علاوه بر موارد ذکر شده، به بیماران توصیه می‌شود روز قبل از تزریق پی آر پی مقدار زیادی مایعات بنوشند. برخی از بیماران بلافاصله قبل از عمل به داروی ضد اضطراب نیاز دارند.
فرآیند تزریق پی آر پی
تزریق پی آر پی می‌تواند در مطب پزشک انجام شود. فرآیند تزریق حدود ۳۰ دقیقه طول می‌کشد تا خون از بیمار گرفته شده، در سانترفیوژ چرخیده، و پی آر پی به محل تزریق شود.
- پی آر پی از بیماری که تحت درمان است گرفته می‌شود. خون از یکی از رگ‌های بازو گرفته شده و در سانترفیوژ، یعنی ماشینی که با سرعت بسیار زیاد می‌چرخد تا سلول‌های مختلف خون را جدا کند، قرار داده می‌شود. پزشک بخشی از خون که غنی از پلاکت است را جدا کرده و آن را به محل آسیب تزریق می‌کند. در لایه‌ی غلیظ خون سانترفیوژ شده تنها پلاکت وجود ندارد بلکه دیگر عوامل رشد، پلاسما و مقداری گلبول قرمز نیز در این لایه موجود است.
تزریق پی آر پی بلافاصله پس از انجام سانترفیوژ و جداسازی پلاکت‌ها انجام می‌شود. تزریق‌ها با کمک یک راهنمای تصویری انجام می‌شوند تا پزشک از تزریق پی آر پی در محل دقیق اطمینان حاصل کند. راهنمای تصویری مورد استفاده معمولا اولتراسوند است. برخی از پزشکان یک “عامل فعال کننده” که معمولا ترومبین یا کلرید کلسیم است، را نیز اضافه می‌کنند در حالی که برخی از پزشکان تنها پلاکت را تزریق می کنند. مطالعات انجام شده نشان می‌دهند که تاندون‌هایی که تزریق به آنها انجام شده، می‌توانند پی آر پی نیز را فعال کنند، بنابراین تزریق عامل فعال کننده نیاز نیست.
مراقبت های پس از تزریق
- ۷۲ ساعت پس از تزریق، هر ۲-۳ ساعت یک بار یک کیسه یخ روی محل تزریق قرار دهید.
- ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از تزریق محل زخم را خشک و تمیز نگه داشته و روی آن را باند ببندید.
- از هر ده بیمار، یک نفر به علت تحریک بیش از حد سیستم ایمنی دچار سوختگی خواهد شد. این مشکل باعث می‌شود بیمار ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول پس از تزریق درد بسیاری داشته باشد. اگر در چند ساعت اول پس از تزریق احساس کردید درد در حال شروع شدن است، می‌توانید از داروهای ضد درد استفاده کنید. پیشگیری از ایجاد درد بسیار آسان‌تر از این است که صبر کنید تا درد شروع شده و سپس دارو مصرف کنید.
- ۳-۴ روز قبل از تزریق از مصرف هر گونه داروی ضد التهابی تجویزی یا غیر تجویزی مانند آسپرین، مورتین، ادویل، ایبوپروفن، آلو، ناپروسین، ناپروکسن، ولتارن، دیکلوفناک، ملوکسیکام، موبیک، سلبرکس، دی‌پرو، فلدن، لودین، اورودیس و فلوربی پروفن خودداری کنید. بهتر این است که چنین داروهایی به مدت ۱۰ تا ۱۲ هفته مصرف نشوند.
- مصرف پردنیزون یا دیگر کورتیکو استروئیدهای خوراکی یا استنشاقی نیز باید از سه هفته قبل تا چهار هفته بعد از تزریق قطع شود.
- برای تسکین درد در صورت نیاز می‌توانید تیلنول (استامینوفن) یا اولترام (ترامادول) مصرف کنید.
- اگر تب کردید یا محل تزریق خونریزی یا ترشحی داشت، به پزشک مراجعه کنید.
- ممکن است در محل تزریق کمی تورم و کبودی دیده شود اما این حالت پس از سه تا هفت روز به خودی خود برطرف می‌شود.
- به طور کلی، در تزریق اندام فوقانی (شانه، بازو، زیر بغل، آرنج، ساعد و دست چپ و راست) فرد نباید حرکات تکراری، کشیدن، چنگ زدن و در مشت گرفتن را انجام دهد تا زمانی که در جلسه بعدی مراجعه، پزشک او را معاینه کند.
- در تزریق اندام زیرین، مانند تزریق به باسن، ران‌ها، زانو، مچ پا و از مچ تا پایین پا، بیمار باید با توجه به میزان ناراحتی موجود پس از عمل، از چوب زیر بغل استفاده کند. اگر تحمل وزن بدن باعث تشدید درد می‌شود، تا زمانی که بتوانید بدون افزایش درد راه بروید از چوب زیر بغل استفاده کنید.
- اگر تزریق در قسمت فوقانی بوده و انسداد عصبی وجود نداشته باشد و ماشین دارای دنده اتوماتیک باشد می توانید پس از تزریق تا منزل رانندگی کنید.
- توصیه می‌شود که اگر تزریق در اندام زیرین بود، از فرد دیگری بخواهید شما را با ماشین به منزل برساند.
چه زمانی بیمار احساس بهبودی خواهد کرد؟
یکی از مزیت‌های درمان با پی آر پی این است که این روش برخلاف دیگر روش‌های درمانی، نتیجه‌ای پایدار داشته و یک درمان دائمی تلقی می‌شود. مدت زمان مورد نیاز برای مشاهده نتایج به محل و مقدار آسیب بستگی دارد. به طور میانگین، اکثر بیماران چهار تا شش هفته پس از تزریق علائم بهبودی را به صورت کاهش درد یا افزایش کارآیی مشاهده می‌کنند. پس از تزریق، بیمار باید یک برنامه فیزیوتراپی منظم داشته و از انجام فعالیت‌های جسمی تهاجمی یا استفاده بیش از حد از بافت آسیب دیده خودداری کند. این کار باعث بهبود بهتر بافت ها می‌شود.
آیا انجام پی آر پی خطرناک است؟
به طور کلی، پی آر پی یک روش درمانی بی خطر است و احتمال حساسیت بدن نسبت به آن کم می‌باشد زیرا از خون خود فرد در آن استفاده می‌شود. با این حال، هربار که سوزن وارد بدن می‌شود، خطر عفونت، خونریزی و آسیب عصبی وجود دارد. این موارد اغلب پیش نمی‌آیند و بسیار نادر هستند. دیگر خطرات احتمالی به محل درمان بستگی دارند. اگر از خطرات احتمالی موجود در بیماری خود اطمینان ندارید، با پزشک در این رابطه مشورت کنید. به طور کلی، پی آر پی اولین گزینه درمان تلقی نشده و معمولا پس از این که دیگر روش‌های درمان با شکست مواجه شدند از ان استفاده می شود.
سوالات رایج
پی آر پی هر چند وقت یک بار باید انجام شود؟
در مورد تعداد جلسات و فاصله زمانی بین جلسات تزریق با پزشک مشورت کنید. ممکن است در یک بازه زمانی شش ماهه تا سه جلسه تزریق برای بیمار انجام شود. با این حال، در بسیاری از افراد پس از تزریق اول یا دوم درد به طور کامل یا تا حد زیادی بهبود می‌یابد.
آیا درمان با پی آر پی مانع نیاز فرد به جراحی می‌شود؟
نتایج حاصل از تمام روش‌های درمانی تا حد زیادی به میزان آسیب وارد شده بستگی دارد. برای مثال، در مورد آرتریت‌های خفیف، پی آر پی می‌تواند مانع پیشرفت بیماری و فرسودگی بیشتر شود. اما در فرسودگی‌های شدید هدف از درمان، کاهش درد و افزایش کارآیی است. پی آر پی (اگر پشت سر هم و با استفاده از سلول‌های بنیادی انجام شود) می‌تواند مانع نیاز به جراحی‌هایی همچون تعویض مفصل و فیوژن نخاع شود.
آیا تزریق پی آر پی دردناک است؟
معمولا تزریق پی آر پی دردناک نیست، اما ناراحتی حاصل به محل درمان بستگی دارد. تزریق‌هایی که در مفصل انجام می‌شوند احساس ناراحتی خفیفی به همراه خواهند داشت. گاهی اوقات پس از تزریق پی آر پی کمی درد وجود دارد اما این درد بیش از چند روز طول نکشیده و با مصرف مسکن تیلنول تسکین می‌یابد.
