درد ناشی از مشکلات مفصل ساکروایلیاک در قسمت‌های مختلف پایین کمر یا ستون فقرات، باسن، لگن، کشاله ران یا هر قسمتی از پاها ممکن است احساس شود. علائم درد مزمن ناشی از مشکلات مفصل ساکروایلیاک بسیار شدید بوده و ممکن است انجام امور و فعالیت‌های روزمره فردی را مختل کرده و بر جنبه‌های مختلف زندگی بیمار تأثیر منفی داشته باشد. معمولاً در درمان درد ناشی از ناهنجاری‌های مفصل ساکروایلیاک، تمرکز بر تسکین درد و بازیابی حرکات طبیعی و عادی مفصل است. در غالب اوقات با کمک روش‌های غیر جراحی می‌توان درد را به طور مؤثری تسکین داد.
مفاصل ساکروایلیاک
محل مفاصل ساکروایلیاک در محل تقاطع ساکروم (استخوان خاجی) و ایلیوم (استخوان حرقفی) است. ساکروم استخوانی سه گوش است که تقریباً در انتهای ستون فقرات و بالای کاکسیکس یا دنبالچه قرار گرفته است. ایلیوم یکی از سه استخوانی است که لگن را تشکیل داده و در بالاترین قسمت لگن واقع شده است. مفاصل ساکروایلیاک، وزن بدن را نگه داشته و آن را در تمام سطح لگن توزیع می‌کنند. این مفاصل مانند یک جذب‌کننده ضربه عمل کرده و از فشار وارده بر ستون می‌کاهند. استخوان‌های مفاصل ساکروایلیاک دندانه‌دار و ناهموار هستند. این لبه‌های دندانه‌ای باعث می‌شود که تراز این استخوان‌ها حفظ شود. فضای بین استخوان‌های مفاصل ساکروایلیاک با مایعی پر شده است که به روان کار کردن این مفاصل کمک می‌کند. عصب‌هایی که انتهای آنها آزاد است در این فضاها قرار گرفته و سیگنال‌های درد را به سمت مغز ارسال می‌کنند. زمانی که استخوان‌های مفصل خاجی جابجا می‌شوند، درد ایجاد می‌شود. همه استخوان‌های مفاصل ساکروایلیاک به وسیله عضلات و رباط‌های بسیار محکم و قوی به هم متصل شده‌اند تا پایداری و ثبات آنها تأمین شده و امکان انجام حرکات جزئی برای آنها وجود داشته باشد. این حرکات حداقلی برای صاف ماندن بدن و کمک به زایمان در زنان باید وجود داشته باشند.
علل بروز درد مفصل ساکروایلیاک
به التهاب یک یا هر دو مفصل ساکروایلیاک، اختلال مفصل ساکروایلیاک یا ساکروایلیتیز نیز گفته می‌شود. ساکروایلیتیز ممکن است به دلیل اختلالات مفصل ساکروایلیاک ایجاد شود. این یک اصطلاح عمومی است که بیماری‌های مختلفی را در برمی‌گیرند که برخی از آنها عبارتند از:
پوکی استخوان
سال‌ها فشار بر مفصل ساکروایلیاک می‌تواند در نهایت باعث فرسایش غضروف آن شده و در نتیجه فرد به پوکی استخوان مبتلا شود. پوکی استخوان ناشی از افزایش سن نیز ممکن است بر مفصل خاجی، ستون فقرات و مفاصل دیگر در تمام قسمت‌های بدن تأثیر بگذارد.
اسپوندیلیت آنکیلوزان
اسپوندیلیت آنکیلوزان نوعی آرتروز التهابی است که بر مهره‌ها و مفاصل ستون فقرات اثر می‌گذارد. ابتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان شدید علاوه بر ایجاد درد ممکن است باعث رشد استخوان‌های اضافی در ستون فقرات شود که باعث اتصال و جوش خوردن مهره‌ها به هم می‌شود. با این که ابتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان در وهله اول بر مفاصل ساکروایلیاک تأثیر می‌گذارد اما ممکن است باعث التهاب در مفاصل دیگر بدن و به ندرت در ارگان‌ها و چشم‌ها نیز شود. اسپوندیلیت آنکیلوزان یک بیماری مزمن است. این بیماری باعث بروز دردهای خفیف مقطعی یا دردهای شدید در مراحل پیشرفته بیماری می‌شود. این بیماری بیشتر در مردان جوان دیده می‌شود.
نقرس
نقرس به دلیل افزایش سطح اسید اوریک در بدن ایجاد می‌شود. علامت ابتلا به این بیماری، درد مفاصل است که ممکن است درد شدیدی هم باشد. با این که در غالب اوقات نقرس بر مفاصل بزرگ بدن تأثیر می‌گذارد اما همه مفاصل از جمله مفصل ساکروایلیاک نیز ممکن است تحت تأثیر این بیماری واقع شوند.
آسیب‌دیدگی
مفاصل ساکروایلیاک ممکن است به دلیل ضربه خوردن‌های ناشی از زمین خوردن یا تصادفات رانندگی دچار آسیب‌دیدگی شوند.
بارداری
ریلکسین هورمونی است که در دوران بارداری ترشح می‌شود و باعث می‌شود که مفاصل ساکروایلیاک خاصیت ارتجاعی بیشتری پیدا کنند. این هورمون باعث می‌شود که لگن پهن‌تر شده و برای تولد نوزاد آماده شود. همچنین ترشح این هورمون باعث می‌شود که پایداری و ثبات این مفاصل کاهش یابد. به همین دلیل و همچنین به دلیل افزایش وزن بدن و اضافه شدن وزن نوزاد، غالباً مفاصل ساکروایلیاک در دوران بارداری دچار درد می‌شوند. احتمال ابتلا به آرتروز در مفاصل ساکروایلیاک در زنانی که به این درد دچار می‌شوند بیشتر از سایرین است و هر مرتبه بارداری نیز این احتمال را افزایش می‌دهد.
الگوی راه رفتن
اشتباه راه رفتن باعث ایجاد اختلال در مفصل خاجی می‌شود. ممکن است الگوی راه رفتن شما به دلیل این که یک پایتان کوتاه‌تر از دیگری است یا به دلیل تمایل به خم شدن به یک طرف در هنگام راه رفتن به دلیل وجود درد، اشتباه باشد. اصلاح این مشکل ممکن است درد مفصل ساکروایلیاک را کاهش دهد. برخی زنان در دوران بارداری بد راه می‌روند. زمانی که آنها فارغ می‌شوند و راه رفتن عادی خود را ادامه می‌دهد، درد مفصل خاجی آنها نیز برطرف می‌شود.
علائم ابتلا به درد مفصل خاجی
علائم ابتلا به اختلالات مفصل ساکروایلیاک در هر فرد متفاوت است. برخی از علائم شایع ابتلا به درد مفصل خاجی عبارتند از:
• درد در قسمت پایین کمر
• درد در باسن، لگن و ران
• درد در کشاله ران
• درد محدود شده در یکی از مفاصل خاجی
• افزایش درد در هنگامی که می‌خواهید از حالت نشسته برخیزید
• خشکی یا احساس سوزش در لگن
• بیحسی
• ضعف
• دردی که در تا ران‌ها و قسمت‌های بالای ساق پا کشیده می‌شود.
• احساس ناتوانی در پاها و این که پاها توان تحمل وزن بدن را ندارند.
تشخیص ابتلا به مشکلات مفصل ساکروایلیاک
تشخیص ابتلا به اختلالات مفصل خاجی دشوار است. مفاصل در عمق بدن قرار دارند و معاینه کردن یا انجام تست‌های حرکتی در آنها برای پزشک بسیار دشوار است. غالباً مشکلات مفاصل ساکروایلیاک در عکس‌های گرفته شده با اشعه ایکس، ام آر آی یا سی تی اسکن دیده نمی‌شود. علائم ابتلا به این عارضه بسیار مشابه علائم سیاتیک، فتق دیسک و آرتروز ران است. پزشک ممکن است مراحل زیر را برای تشخیص ابتلا به اختلالات مفصل خاجی انجام دهد:
• در خلال معاینه از شما می‌خواهد که بدن خود را به روش‌های خاصی حرکت داده و بکشید. این کار به تشخیص منشأ دقیق درد کمک می‌کند.
• پزشک داروهای بیحسی نظیر لیدوکائین را در مفصل خاجی شما تزریق می‌شود. اگر درد پس از مدت کوتاهی از بین رفت، احتمال این که مفاصل خاجی شما دچار مشکل شده باشند افزایش می‌یابد.
• انجام آزمایش تصویری نظیر عکس‌برداری به وسیله اشعه ایکس، ام آر آی و سی تی اسکن
درمان مفصل ساکروایلیاک
برخی از روش‌های درمان عبارتند از:
دارهای مسکن
مسکن‌های بدون نیاز به نسخه پزشک (مانند استامینوفن) و داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن) ممکن است برای تسکین دردهای خفیف تا متوسط تجویز شوند. داروهای تجویزی مانند شل کننده‌های عضلات یا مسکن‌های مخدر ممکن است برای تسکین دردهای شدید و حاد به طور مقطعی مورد استفاده قرار گیرند. این داروها باید با احتیاط مصرف شوند زیرا اعتیادآور بوده و عوارض جانبی شدیدی دارند.
تزریق در مفصل ساکروایلیاک
داروهای بیحسی (مانند لیدوکائین یا بیوپیواکائین) همراه با داروهای ضد التهابی (نظیر کورتیکواستروئیدها) برای کاهش التهاب و کمک به کاهش درد تزریق می‌شوند. مسکن‌های تزریقی در زمان شروع فیزیوتراپی و بازیابی سطح نرمال فعالیت‌های فردی به کاهش درد کمک می‌کنند.
تخریب عصب با روش رادیوفرکانسی
در این روش از امواج رادیوفرکانسی برای غیرفعال کردن عصب‌های اطراف مفاصل فاست در کمر که باعث ایجاد درد می‌شوند استفاده می‌شود. این عصب‌ها را شعب میانی عصب‌ها می‌نامند و وظیفه آنها این است که در صورت ابتلا به التهاب در مفاصل فاست، سیگنال‌های درد را برای مغز ارسال نمایند. برای تخریب عصب به روش رادیوفرکانسی، سوزن‌هایی تحت بیحسی در کمر قرار داده می‌شود. امواج رادیوفرکانسی، نوک سوزن‌ها را گرم کرده و به این روش انتهای عصب از بین برده می‌شود. هدف از انجام این کار، توقف ارسال سیگنال‌های درد به سمت مغز است.
درمان‌های فیزیکی
متخصص فیزیوتراپی پس از ارزیابی وضعیت شما و بررسی اهداف، برنامه تمرینی را به منظور بازگشت شما به ورزش یا فعالیت‌های روزمره زندگی طراحی و تنظیم می‌کند.
• مکانیزم های بدن: نحوه حرکت و استفاده شما از بدنتان برای انجام کارهای روزمره یا فعالیت‌های دیگر در صورت ابتلا به اختلالات مفاصل خاجی با درد همراه خواهد بود. متخصص فیزیوتراپی نحوه انجام حرکات یا مکانیزم های بدن را برای انجام فعالیت‌های روزمره را به شما آموزش می‌دهد. متخصص فیزیوتراپی ممکن است توصیه‌هایی برای بهبود فعالیت‌هایی مانند نشستن یا بلند کردن اجسام و حمل اشیا به شما بکند.
• درمان‌های دستی: غالباً درمان‌های دستی برای درمان اختلالات مفاصل ساکروایلیاک شامل رهایی بافت نرم یا ماساژ برای گروه‌های عضلاتی که دچار گرفتگی و خشکی شده‌اند می‌شود. درمان‌های دستی و روش‌های انرژی بخشی به عضلات برای اصلاح تراز لگن / مفاصل ساکروایلیاک به کار برده می‌شوند. در این روش‌ها از انقباض عضلات خود بیمار برای تراز کردن دوباره وضعیت لگن که ممکن است منشأ ایجاد درد باشد استفاده می‌شود. در درمان‌های دستی از حرکات آرام برای بهبود توانایی‌های حرکتی ران، مفصل خاجی و پایین کمر استفاده می‌شود.
• مُدالیتی: درمان‌های گرم و سرد غالباً برای شل کردن عضلات قبل از شروع درمان یا برای کاهش درد پس از انجام تمرینات استفاده می‌شود. در تحریک الکتریکی از جریان الکتریکی برای هدف قرار دادن فیبرهای عصبی که سیگنال‌های درد را به مغز ارسال می‌کنند استفاده می‌شود. ممکن است در هنگام انجام این روش درمانی از یخ نیز برای کاهش درد استفاده شود.
• بریس‌ها: متخصص فیزیوتراپی ممکن است به شما توصیه نماید که از کمربندهای ساکروایلیاک که برای حمایت از مفاصل خاجی طراحی شده‌اند استفاده کنید. این بریس‌ها برای تأمین ثبات و پایداری در هنگام انجام فعالیت‌های روزانه تا زمان بازیابی قدرت و انعطاف‌پذیری بیمار استفاده می‌شوند. این بریس‌ها برای زنان باردار بسیار مفید خواهد بود.
عمل جراحی
اگر با روش‌های درمانی غیر جراحی و تزریق‌ها، درد التیام نیافت ممکن است پزشک انجام برخی عمل‌های جراحی کم تهاجمی مانند فیوژن مفاصل خاجی را با شما توصیه نماید. جراح از طریق ایجاد یک شکاف کوچک، ایمپلنت‌هایی از جنس تیتانیوم و مواد گرافت استخوانی را به منظور تثبیت کردن مفصل و بهبود رشد استخوانی در این مفاصل قرار می‌دهد. این عمل در حدود یک ساعت طول می‌کشد. بیمار ممکن است پس از انجام عمل جراحی ترخیص شود. بیمار تا چند هفته پس از انجام عمل جراحی نمی‌تواند تمام وزن خود را روی طرفی از بدن که تحت عمل جراحی قرار گرفته بیندازد و باید از عصای زیر بغل استفاده کند.
تمرینات تقویتی برای رفع درد مفصل ساکروایلیاک
با این که نمی‌توان در همه موارد ابتلا به درد مفاصل خاجی، ورزش‌ها و تمرین‌های تقویتی را انجام داد اما انجام این تمرینات در بسیاری از موارد می‌تواند به کاهش درد مفصل ساکروایلیاک و قسمت پایین کمر کمک کرده و از عود مجدد درد در مفاصل خاجی در آینده پیشگیری نماید.
بغل کردن دو زانو
این تمرین به شل شدن عضلات پایین کمر، عضلات سرینی و ران‌ها کمک کرده و تنش را از روی مفصل خاجی برمی‌دارد.
• روی زمین و به روی کمر دراز بکشید و پاهای خود را دراز کنید.
• هر دو زانو را تا قفسه سینه بالا بیاورید
• هر دو زانو را در قفسه سینه با هر دو دست بغل کرده و این حالت را ۳۰ ثانیه حفظ کنید.
چرخش پایین تنه
این کشش به انعطاف‌پذیری و حرکت ران‌ها و پایین کمر کمک کرده و فشار را از روی مفاصل خاجی برمی‌دارد.
• در حالی که زانوهای خود را خم کرده و کف پاهای خود را که به اندازه عرض شانه باز کرده‌اید روی زمین قرار داده‌اید دراز بکشید
• دستان خود را روی زمین قرار داده و آرنج خود را به گونه‌ای خم کنید که هم سطح شانه‌های شما شده و ساعد شما بالای سر قرار گیرد
• نفس خود را فرو برده و در حال بازدم زانوهای خود را از سمت راست پایین آورده تا به زمین برسد و پایین تنه شما بچرخد. این حالت را ۱۰ ثانیه حفظ کنید.
• در حالت دم، زانوهای خود را به حالت اولیه بازگردانید و سپس در هنگام بازدم آنها را همانند دفعه قبل به سمت چپ بچرخانید و این حالت را نیز ۱۰ ثانیه حفظ کنید.
• این تمرین را ۵ مرتبه برای هر طرف از بدن تکرار کنید.
پل زدن
این تمرین کششی باعث می‌شود که تنش از فلکسورهای ران برداشته شده و عضلات اطراف مفصل خاجی مانند عضلات سرینی، عضلات خارجی ران‌ها و پایین کمر نیز تقویت شوند.
• در حالی که زانوهای خود را خم کرده و کف پاهای خود را که به اندازه عرض شانه باز کرده و روی زمین قرار داده‌اید دراز بکشید. در حالی که کف دستان شما روی زمین قرار دارد آنها را در کنار بدن رو به پایین قرار دهید
• با استفاده از عضلات شکم و در هنگام فرو بردن نفس، ران‌های خود را بلند کرده تا بدن شما حالت پل بگیرد
• عضلات سرینی و عضلات داخلی ران را درگیر کنید. این حالت را ۳۰ ثانیه حفظ کرده و سپس به آرامی به حالت اولیه خود برگردید
ساختن عدد ۴ انگلیسی
این حرکت کششی تنش را از روی پیریفورمیس که در صورت سفت شدن ممکن است باعث ایجاد اختلالات مفاصل خاجی شود برمی‌دارد.
• در حالی که زانوهای خود را خم کرده و کف پاهای خود را که به اندازه عرض شانه باز کرده و روی زمین قرار داده‌اید دراز بکشید
• مچ پای راست خود را بالای زانوی چپ و روی ران خود قرار دهید. دست راست خود را بین ساق‌های پا قرار داده و دستان خود را پشت ران چپ قفل کنید
• زمانی که پاهای خود را بغل کرده‌اید، سر و شانه خود را روی زمین نگه دارید. باید کشش را در تمام قسمت‌های خارجی ران راست خود احساس کنید. این حالت را ۳۰ ثانیه حفظ کرده و سپس برای سمت دیگر تکرار کنید.
حالت صورت گاو
این حرکت کششی به کاهش تنش در عضلات سرینی، ران‌ها و پایین کمر کمک کرده و باعث شل شدن مفاصل خاجی می‌شود.
• روی زمین بنشینید. زانوی چپ خود را به سمت بدن خم کنید و سپس زانوی راست را خم کرده و آن را روی زانوی چپ قرار دهید.
• سعی کنید زانوهای خود را به درستی روی هم قرار دهید، یکی روی دیگری و سپس پاهای خود را برای محافظت از زانوها خم کنید. هر دو استخوان نشیمنگاه باید روی زمین قرار داشته باشند. اگر نمی‌توانید این کار را انجام دهید، زیر خود یک بالش یا بلوک یوگا قرار دهید تا بتوانید وزن خود را به طور مساوی روی استخوان‌ها توزیع کنید.
• نوک انگشتان خود را به عنوان حائل روی زمین قرار دهید و صاف بنشینید و نفس عمیق بکشید
• اگر احساس می‌کنید می‌خواهید پایین بروید می‌توانید دستان خود را جلوتر قرار دهید و مطمئن شوید که باسن شما روی زمین قرار دارد
• این حالت را ۳۰ ثانیه حفظ کرده و سپس برای سمت دیگر تکرار کنید.
حالت بچه
این تمرین کلاسیک یوگا به شما کمک می‌کند تا با باز کردن عضلات سرینی، ران‌ها و پایین کمر، تنش را از روی مفاصل ساکروایلیاک بردارید
• بنشینید و سعی کنید دستان خود را جلو و بالای سر خود قرار داده و روی زمین خم شوید. انگشتان شست پاها را به هم نزدیک کرده و زانوهای خود را از هم دور کنید.
• به آرامی روی پشت ران‌ها و پاشنه پای خود بنشینید. سپس دستان خود را به جلو ببرید تا پیشانی شما به زمین برسد
• تا زمانی که دستان شما صاف شود، کف دست‌های خود را روی زمین جلو ببرید اما شانه‌های شما باید آزاد بوده و از گوش‌های شما فاصله داشته باشند. این حالت را ۳۰ تا ۶۰ ثانیه حفظ کنید.
