اگر به دیابت مبتلا هستید، خطر بروز عوارض جانبی دیابت در پاهای شما وجود دارد. زخم‌های دیابتی، خصوصاً در پا، غالباً اولین نشانه‌های عوارض ناشی از دیابت است.
زخم پای دیابتی یک زخم یا جراحت باز است که در حدود 15 درصد از بیماران مبتلا به دیابت رخ می‌دهد و در بیشتر موارد در کف پا قرار گرفته است. از میان کسانی که دچار پای دیابتی هستند، 6 درصد از بیماران به خاطر عفونت یا سایر عوارض مرتبط با زخم در بیمارستان بستری می‌شوند.
دیابت علت اصلی قطع عضو غیر تروماتیک در پایین تنه است و حدود 14 الی 24 درصد از بیماران مبتلا به دیابت که دچار زخم پای دیابتیک می‌شوند در نهایت به قطع عضو احتیاج پیدا خواهند کرد. پای دیابتیک 85 درصد از قطع عضوهای مرتبط با دیابت را شامل می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد که با این وجود می‌توان از بروز زخم پای دیابتی پیشگیری کرد.
علل زخم پای دیابتی
هر بیمار دیابتی می‌تواند به زخم پای دیابتیک مبتلا شود. آن دسته از بیمارانی که از انسولین مصرف می‌کنند بیشتر از سایرین در معرض پای دیابتیک هستند همچون بیمارانی که دچار امراض کلیه، چشم و مرض قلب مرتبط با دیابت هستند. داشتن اضافه وزن یا مصرف الکل و تنباکو نیز در ابتلا به زخم پا نقش دارند.
جراحات بخاطر ترکیبی از چند عامل رخ می‌دهند، از جمله بی‌حسی در پا، چرخش خون ضعیف، بدشکلی‌های پا، خارش (از جمله ساییدگی یا له شدگی) و تروما و همچنین طول مدت دیابت. بیمارانی که چندین سال به دیابت مبتلا هستند دچار بیماری عصب (نوروپاتی) می‌شوند، کاهش یا عدم توانایی احساس درد در پاها بعلت آسیب عصبی که غالباً بخاطر بالا بودن سطح قند خون در طول زمان ایجاد می‌شود. آسیب عصبی غالباً بدون درد است و بیمار حتی از داشتن چنین مشکلی خبردار نیست. متخصص پا می‌تواند با استفاده از یک ابزار ساده به نام مونوفیلامان پاهای بیمار را از حیث ابتلا به نوروپاتی ارزیابی کند.
بیماری عروقی می‌تواند زخم پا را پیچیده کرده و توانایی بدن را برای خود التیامی کاهش داده و همچنین عفونت را افزایش دهد. بالا رفتن قند خون توانایی بدن برای مبارزه با عفونت را کاهش می‌دهد و همچنین بهبودی بدن را کند می نماید.
علائم پای دیابتی
از آنجایی که بیماران مبتلا به پای دیابتی توانایی خود را برای احساس درد از دست داده‌اند، به همین خاطر درد یکی از علائم پای دیابتی نیست. در بسیاری از اوقات، اولین چیزی که در زخم پای دیابتیک مشاهده می‌شود خون یا خونابه در جوراب‌هاست. قرمزی و ورم نیز می‌تواند باعث جراحت شود و در صورتی که پای دیابتیک در مراحل پیشرفته خود باشد بوی بدی نیز از زخم به مشام خواهد رسید.
تشخیص و درمان
هدف اصلی در درمان زخم پای دیابتی التیام زخم در سریع‌ترین زمان ممکن است. هرچه سریع‌تر زخم التیام پیدا کند، خطر بروز عفونت کمتر خواهد بود.
چند عامل کلیدی در درمان مناسب زخم پای دیابتیک دخالت دارد:
- پیشگیری از عفونت
- برداشتن فشار از روی ناحیه، موسوم به افلودینگ
- برداشتن بافت و پوست مرده، موسوم به دبریدمان
- مصرف دارو یا پانسمان کردن زخم
- کنترل قند خون و سایر بیماری‌ها
تمام زخم‌ها عفونی نمی‌شوند ولی اگر بیمار دچار عفونت شده باشد، به یک طرح درمان با آنتی بیوتیک، مراقبت از زخم و احتمالاً بستری شدن در بیمارستان نیاز باشد.
برای پیشگیری از عفونی شدن زخم باید:
- سطح قند خون را تحت نظارت شدیدی قرار داد
- زخم را تمیز و پانسمان شده نگاه داشت
- به صورت روزانه زخم را نظافت کرده و از پانسمان یا بانداژ زخم استفاده شود
- هرگز بدون کفش راه نرفت
برای بهبودی کامل زخم‌ها، مخصوصاً زخم‌های کف پا، باید فشار از روی زخم برداشته شود (آفلودینگ). شاید از بیمار خواسته شود تا از تجهیزات مخصوص پا یا یک آتل، گچ‌های مخصوص یا ویلچر و عصا استفاده کند. این تجهیزات فشار را از روی پا برداشته و تحریک زخم را کاهش می‌دهد که این موارد باعث تسریع در فرآیند بهبودی می‌شود.
علم مراقبت از زخم در طول 10 سال اخیر پیشرفت قابل ملاحظه‌ای کرده اسن. امروزه ثابت شده که آنچه که در قدیم با عنوان “گذاشتن زخم در معرض هوا” برای درمان زخم شناخته می‌شد برای التیام زخم مضر است. زخم و جراحت در صورتی که در پانسمان و مرطوب نگاه داشته شوند سریع‌تر التیام یافته و خطر عفونت کمتری دارند. استفاده از بتادین، آب اکسیژنه و قرار دادن زخم در آب توصیه نمی‌شود زیرا این اقدامات منجر به بروز عوارض بیشتری خواهند شد.
مدیریت مناسب زخم عبارتست از استفاده از پانسمان و داروهای موضعی. داروها از آب نمک تا عوامل رشد، پانسمان زخم و جایگزین‌های پوستی که در التیام زخم پا تأثیر بسزایی دارند متغیر هستند.
برای التیام زخم، باید گردش خون کافی در ناحیه مجروح وجود داشته باشد. متخصص پا می‌تواند میزان گردش خون را با آزمایش‌های غیر تهاجمی مشخص کند. در طول دوره درمان زخم پای دیابتیک نظارت شدید بر سطح قند خون از بالاترین میزان اهمیت برخوردار است. همکاری نزدیک با پزشک یا متخصص غدد برای کنترل قند خون بهبودی زخم را تسریع کرده و خطر بروز عوارض را کاهش می‌دهد.
گزینه‌های جراحی
اکثر زخم‌های پای غیر عفونی بدون جراحی درمان می‌شوند ولی اگر این درمان‌ها شکست بخورند، شاید درمان با جراحی مناسب باشد. مثال‌هایی از مراقبت‌های با جراحی برای برداشتن فشار از روی ناحیه مصدوم عبارتند از: تراشیدن یا بریدن استخوان و اصلاح بدشکلی‌های متنوعی از جمله انگشت چکشی، پینه پا یا برآمدگی استخوانی.
دوره نقاهت به عوامل متنوعی بستگی دارد، از جمله اندازه و موقعیت زخم، فشار وارده بر زخم بر اثر راه رفتن یا ایستادن، ورم، گردش خون، سطح قند خون، مراقبت اززخم و داروهای مصرفی برای زخم. التیام زخم شاید چند هفته یا چندین ماه طول بکشد.
پیشگیری
بهترین راه برای درمان پای دیابتی پیشگیری از ایجاد جراحت برای پا است. توصیه می‌کنیم به طور منظم به یک متخصص پا مراجعه نمایید. متخصص پا می‌تواند با ارزیابی پا احتمال بروز زخم پا را بررسی کرده و استراتژی‌هایی را به منظور پیشگیری از جراحت پا برای بیمار تجویز کند.
در صورت وجود عوامل زیر یا انجام هر یک از این موارد در معرض خطر زخم پای دیابتیک هستید:
- نوروپاتی (بیماری عصب)
- گردش خون ضعیف
- بدشکلی پا از جمله پینه پا یا انگشت چکشی
- پوشیدن کفش نامناسب
- قند خون کنترل نشده
- سابقه زخم پا در گذشته
کاهش ریسک فاکتورهایی مثل سیگار کشیدن، مصرف الکل، کلسترول بالا و بالا بودن قند خون از جمله اقدامات بسیار مهم در پیشگیری و درمان پای دیابتیک است. پوشیدن کفش و جوراب مناسب در کاهش این خطرات بسیار موثر است. متخصص پا می‌تواند در انتخاب کفش مناسب به شما کمک کند.
یادگیری نحوه بررسی پاها یکی از اقدامات حیاتی است تا شخص بتواند وجود مشکل را در اولین فرصت ممکن پیدا کند. هر روز پای خود را بررسی کنید – مخصوصاً کف پا و بین انگشتان پا – تا هرگونه بریدگی، کبودی، ترک پوستی، تاول، قرمزی، جراحت و هرگونه نشانه غیرمعمولی را ببینید. هر زمانی که به پزشک خود مراجعه می‌کنید، کفش‌ها و جوراب‌های خود را درآورید تا پزشک پاهای شما را معاینه کند. در صورت مشاهده هرگونه مشکل باید در اولین فرصت ممکن متخصص پا را در جریان بگذارید، فرقی نمی‌کند که مشکل چقدر ساده به نظر برسد.
عامل کلیدی در التیام موفق زخم مراجعه منظم به متخصص پا به منظور اطمینان یافتن از انجام اقدامات حیاتی زیر است:
- پایین آوردن قند خون
- دبریدمان مناسب زخم
- درمان هرگونه عفونت
- کاهش اصطکاک و فشار
- بازیابی جریان خون کافی
