کشیدگی و پارگی رباط صلیبی (ACL) درمان با جراحی و روش‌های غیر جراحی
زانو مفصلی لولایی است که چهار رباط انسجام آن را حفظ می‌کند. رباط، ساختاری در زانو است که استخوان‌ها را کنار یکدیگر نگه می‌دارد و به کنترل حرکت مفصل کمک می‌کند. در هر یک از دو سمت زانو رباطی به نام رباط جانبی قرار دارد و دو رباط نیز در عمق داخلی زانو جای گرفته است. دو رباط داخل زانو که از روی یکدیگر رد می‌شوند، رباط‌های صلیبی قدامی (anterior cruciate ligament) یا به اختصار ACL و صلیبی خلفی (posterior cruciate ligament) یا به اختصار PCL نامیده می‌شوند. هر دو رباط صلیبی به یک سمت زانو متصل هستند و از بالا تا استخوان ران (فمور) و از پایین تا استخوان ساق پا (تیبیا) امتداد دارند. رباط ACL میزان لغزش رو به جلوی استخوان ساق پا را نسبت به استخوان ساق ران در هنگام فعالیت کنترل می‌کند: در واقع رباط ACL از حرکت رو به جلوی بیش از حد جلوگیری می‌کند. هرچند این لغزش یا حرکت رو به جلو تاحدی عادی و برای عملکرد زانو لازم است، اما حرکت بیش از اندازه به دیگر ساختارهای زانو آسیب می‌زند و مشکلات درازمدتی را برای برخی بیماران به وجود می‌آورد.
صدمه دیدن رباط صلیبی قدامی (ACL) یکی از شایع‌ترین دلایل آسیب دیدن زانو است. همان‌طور که گفته شد رباط ACL یکی از نوارهای بافتی است که استخوان‌های زانو را کنار یکدیگر نگه می‌دارد و به پایدار نگه داشتن زانو کمک می‌کند. حرکت ناگهانی یا چرخش سریع و شدید هنگام دویدن یا پریدن می‌تواند پارگی یا کشیدگی رباط ACL را به دنبال داشته باشد. این آسیبدیدگی غالباً دردناک است و راه رفتن یا فشار آوردن به پای آسیب دیده را دشوار می‌سازد. چنانچه آسیبدیدگی رباط صلیبی قدامی با کشیدگی شدیدی همراه باشد، احتمال پارگی آن وجود دارد. پارگی رباط صلیبی ممکن است جزئی یا کامل باشد.
انواع پارگی یا آسیبدیدگی رباط صلیبی قدامی
درجه ۱
آسیبدیدگی درجه ۱ به آسیب‌های خفیف و جزئی رباط صلیبی گفته می‌شود؛ در این حالت کشیدگی رباط خفیف است و رباط هنوز می‌تواند پایداری مناسب مفصل زانو را حفظ کند.
درجه ۲
آسیب دیدگی درجه ۲ رباط ACL نادر است و به حالتی گفته می‌شود که رباط کشیده شده و به طور جزئی پاره شده است.
درجه ۳
پارگی درجه ۳ رباط ACL زمانی رخ می‌دهد که رباط کاملاً از وسط پاره شود و دیگر نتواند پایداری مفصل زانو را حفظ کند.
علل
ورزشکاران غالباً در زمان تغییر جهت و توقف ناگهانی در هنگام دویدن به رباط صلیبی آسیب می‌زنند. احتمال پیچ خوردن زانو به دلیل حرکت اشتباه در ورزش‌هایی مانند فوتبال، راگبی، تنیس، بسکتبال یا ژیمناستیک بیشتر از ورزش‌هایی مانند دوی صحرایی است که صرفاً با حرکت رو به جلو با سرعتی ثابت همراه هستند. سرعت در ترکیب با شیوه‌ی چرخاندن یا پیچ دادن زانو احتمال کشیدگی یا پارگی رباط ACL را تعیین می‌کند. آسیبدیدگی رباط صلیبی قدامی در زنان شایع‌تر از مردان است.
علائم
بسیاری از بیماران صدای از جا درآمدن را هنگام آسیبدیدگی زانو می‌شنوند؛ هرچند چنین صدایی در تمام موارد شنیده نمی‌شود. زانو معمولاً مدت کوتاهی بعد از آسیبدیدگی ورم می‌کند. بیمارانی که رباط صلیبیشان پاره شده است، بعد از برطرف شدن ورم معمولاً می‌توانند راه بروند؛ اما ممکن است احساس کنند که زانویشان ناپایدار است و خالی می‌کند؛ به علاوه احتمال زمین خوردن یا سکندری خوردن چنین بیمارانی بالا است. در این بخش علائم شایع‌تر آسیب رباط صلیبی را توضیح می‌دهیم.
درد
اگر آسیبدیدگی جزئی باشد، ممکن است اصلاً دردی حس نشود. برخی بیماران درد و ناراحتی را در امتداد خط مفصل زانو حس می‌کنند. برخی نیز به سختی می‌توانند بایستند یا به پای آسیب دیده فشار بیاورند.
ورم
زانو عموماً ظرف ۲۴ ساعت نخست پس از آسیبدیدگی ورم می‌کند. با گذاشتن یخ روی زانو یا بالا گذاشتن زانو روی بالش می‌توانید ورم را کاهش دهید.
دشواری در راه رفتن
اگر بتوانید روی پای آسیب دیده فشار بیاورید، احتمالاً راه رفتن برایتان دشوارتر از معمول خواهد بود. برخی بیماران احساس می‌کنند که مفصل زانو شل‌تر و ناپایدارتر از همیشه شده است.
کاهش دامنه حرکتی
به احتمال زیاد بعد از آسیب دیدن رباط ACL نمی‌توانید زانو را مانند همیشه خم کنید.
تشخیص
لازم است به پزشک توضیح بدهید که زانو دقیقاً چطور آسیب دیده است. پزشک هر دو زانو را بررسی می‌کند تا متوجه تفاوت زانوی دردناک با زانوی سالم بشود. پزشکان برای تشخیص صحیح آسیبدیدگی زانو معمولاً از روش‌های تشخیصی زیر استفاده می‌کنند.
آزمایش
پزشک از بیمار می‌خواهد که به پشت دراز بکشد و مفصل‌های ران و یا زانو را با زاویه‌ی مشخص خم کند. سپس دستهایش را روی بخش‌های مختلف پا قرار می‌دهد و بیمار را با احتیاط جابجا می‌کند. چنانچه هر کدام از استخوان‌های پا به شیوه‌ای غیرعادی حرکت کند، این حرکت غیرعادی می‌تواند نشانه‌ی آسیبدیدگی رباط ACL باشد.
رادیوگرافی
بافت‌های نرمی مانند رباط ACL در عکس رادیوگرافی دیده نمی‌شوند، اما عکس رادیوگرافی برای تشخیص افتراقی شکستگی استخوان گرفته می‌شود.
MRI یا سونوگرافی
ام آر آی و سونوگرافی هم بافت نرم و هم استخوان را نشان می‌دهد. آسیب دیدگی رباط ACL در تصاویر مشخص خواهد بود.
آرتروسکوپی
آرتروسکوپی در لغت به معنای “دیدن داخل مفصل” است. جراح ارتوپد برش کوچکی را روی پوست ایجاد می‌کند و وسیله‌ای به اندازه‌ی مداد را که مجهز به منبع نور و لنز است، یا همان آرتروسکوپ را داخل مفصل می‌کند. دوربین تصویر داخل مفصل را روی صفحه‌ی نمایشگر نشان می‌دهد. به این ترتیب پزشک می‌تواند نوع آسیبدیدگی را ببیند و آن را در صورت لزوم ترمیم یا اصلاح کند.
درمان
درمان غیرجراحی
درمان غیرجراحی مناسب‌ترین روش برای آسیب‌های درجه یک است و شامل بی‌حرکت نگه داشتن یا بستن بریس، طب فیزیکی و برگشت تدریجی به ورزش و فعالیت‌های معمول می‌شود.
کمک‌های اولیه
اگر آسیبدیدگی جزئی باشد، یخ گذاشتن روی زانو، بالا گذاشتن پا و مدتی استراحت دادن به پا کافی خواهد بود. بستن باند کشی دور زانو به کاهش ورم کمک می‌کند. عصای زیربغل نیز وزن را از روی زانو برمی‌دارد.
درمان دارویی
داروهای ضدالتهابی برای کاهش درد و ورم مفید است. پزشک مصرف داروهای بدون نسخه را توصیه می‌کند یا داروی قوی‌تری را تجویز می‌کند. استروئید برای تسکین درد شدید در زانو تزریق می‌شود.
زانوبند
برخی بیماران دچار آسیبدیدگی ACL می‌توانند آسیب را با بستن بریس یا زانوبند در زمان دویدن یا ورزش کردن مدیریت کنند تا زانو پایدارتر شود.
طب فیزیکی
برای این که زانو عملکرد خود را بازیابد، به چند روز فیزیوتراپی در هفته نیاز خواهید داشت. تمرین‌هایی در این جلسات برای تقویت عضلات دور زانو و بازیابی دامنه‌ی حرکتی کامل زانو انجام می‌شود. همچنین متخصص تمرین‌هایی را به بیمار آموزش می‌دهد تا آنها را در خانه انجام دهد.
جراحی
چنانچه زانو در زمان راه رفتن خالی کند، پارگی رباط ACL شدید باشد یا بیمار ورزشکار باشد، پزشک عمل جراحی را توصیه می‌کند. روش جراحی به نوع آسیبدیدگی رباط و باز یا بسته بودن صفحات رشد بستگی دارد. جراح رباط آسیب دیده را برمی‌دارد و آن را با بافت جایگزین می‌کند تا رشد رباط جدید در محل مناسب تسهیل شود. بیمارانی که تحت عمل جراحی رباط قرار می‌گیرند، غالباً به کمک فیزیوتراپی می‌توانند ظرف ۱۲ ماه دوباره در میادین ورزشی حاضر شوند.
عمل جراحی پارگی رباط ACL
جراح در عمل بازسازی رباط ACL از گرفت یا پیوند (یک قطعه بافت) برای بازسازی و ترمیم رباط استفاده می‌کند. این بافت پیوندی می‌تواند تاندون گرفته شده از بدن خود بیمار (اتوگرفت) یا تاندون اهدایی فرد دیگری (الوگرفت) باشد. جراحی ترمیمی ACL معمولاً به صورت بسته و به روش آرتروسکوپی انجام می‌شود. این نوع جراحی با استفاده از دوربینی بسیار کوچک به نام آرتروسکوپ و تجهیزات بسیار ظریفی انجام می‌شود که از راه برش‌های کوچک وارد بدن بیمار می‌شود.
دوران بهبود بعد از جراحی ACL، شش تا دوازده ماه طول می‌کشد و بیماران معمولاً در این مدت از عصای زیربغل و بریس پا استفاده می‌کنند. همچنین برخی بیماران ممکن است بعد از طی شدن دوران بهبودی نیز همچنان به زانوبند نیاز داشته باشند.
طب فیزیکی برای کمک به التیام زانو مهم است. از مزایای طب فیزیکی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بهبود دامنه‌ی حرکتی و انعطاف‌پذیری
- بازیابی قدرت زانو، ران و عضلات ساق پا
- کاهش درد و ورم
- بهبود تعادل
پرسش‌های متداول
برای درمان مشکل زانو باید به چه متخصصی مراجعه کنم؟
اگر آسیبدیدگی زانو شدید باشد، باید برای کاهش احتمال آسیبدیدگی مجدد به پزشک مراجعه کنید. جراح ارتوپد در زمینه‌ی درمان آسیب‌های رباط، استخوان، تاندون و مفصل تخصص دارد و از تجربه‌ی بالایی در زمینه‌ی درمان آسیب‌های ورزشی برخوردار است. همچنین پزشک عمومی نیز می‌تواند کمک موثری در درمان این نوع آسیبدیدگی باشد.
چطور می‌توانم از پارگی رباط ACL جلوگیری کنم؟
پیشگیری از آسیبدیدگی رباط زانو مشکل است. بااین حال با رعایت نکات احتیاطی زیر می‌توانید احتمال آسیب رباط را کاهش دهید:
- تمرین‌های کششی و تقویتی را به طور مرتب انجام دهید تا عضلات ران قوی بماند.
- بدن را قبل از شروع ورزش‌های سنگین، با انجام نرمش‌های سبک گرم کنید.
- انعطاف‌پذیری بدن را حفظ کنید.
- تمرین‌های ورزشی را به مرور تغییر دهید و سخت کنید، تغییر ناگهانی احتمال آسیبدیدگی را بیشتر می‌کند.
چطور می‌توانم از پارگی مجدد رباط ACL جلوگیری کنم؟
اگر سابقه‌ی پارگی رباط صلیبی داشته باشید، احتمال بروز مجدد این آسیب بالا خواهد بود. برنامه‌های تمرینی با تمرکز بر روی آموزش عصبی ـ عضلانی (NMT) برای پیشگیری از پارگی مجدد رباط صلیبی مفید است. NMT الگوهای حرکتی را به بیمار آموزش می‌دهد که خطر اسیب‌دیدگی را، به ویژه در زمان پریدن، فرود آمدن و تغییر جهت کاهش می‌دهد. برنامه‌های NMT شامل تمرین‌های کششی، تعادلی و پلی‌متریک (تمرین پریدن) می‌شود.
آیا لازم است که جراحی انجام بدهم؟
تصمیم‌گیری درباره‌ی جراحی ترمیمی پارگی رباط ACL با توجه به سن، میزان فعالیت، درجه ناپایداری و آسیب‌های مرتبط انجام می‌شود. برخی بیماران صرفاً با تقویت عضلات دور زانو می‌توانند توانایی کامل زانو را بدون جراحی بازیابند. اما بسیاری از بیماران متوجه کاهش سطح فعالیت خود به دلیل پارگی رباط صلیبی می‌شوند و تصمیم می‌گیرند که جراحی ترمیمی را برای برگشت به سطح قبلی فعالیت‌های خود انجام دهند. جراحی در اکثر موارد موفقیت‌آمیز است و بازگشت به سطح کامل فعالیت‌ها را ممکن می‌سازد. ترمیم پارگی رباط ACL از صدمه دیدن مجدد زانو به دلیل آسیب‌های مزمن پیشگیری می‌کند.
آیا جراحی رباط صلیبی دردناک است؟
تکنیک‌های مختلفی برای کاهش احتمال بروز درد شدید بعد از جراحی به کار برده می‌شود. متخصص بیهوشی بلوک عصبی را قبل از جراحی برای کاهش احتمال بروز درد در طول عمل و بعد از آن انجام می‌دهد. مصرف داروهای مسکن و شروع زودهنگام تمرین‌های ورزشی نیز به تسکین درد کمک می‌کند.
پیش‌آگهی آسیبدیدگی رباط چگونه است؟
اکثر بیماران به طور کامل بهبود می‌یابند و می‌توانند تمام فعالیت‌های قبل از آسیبدیدگی را دوباره انجام دهند. بیماران معمولاً پس از جراحی بازسازی موفقیت‌آمیز ACL می‌توانند فعالیت‌های ورزشی را در تمام سطوح دنبال کنند.
