انواع عمل دیسک کمرنحوه ی جراحی،عوارض و درد بعد از عمل ديسك

فتق دیسک که با اصطلاحات سرخوردگی، افتادگی یا برآمدگی دیسک نیز از آن یاد می‌شود، عارضه شایعی است که می‌تواند دردناک و آزاردهنده باشد. بعضی موارد فتق دیسک با درد، بی‌حسی یا ضعف اندام‌ها همراه است. البته برخی بیماران، به ویژه در صورتی که دیسک اعصاب را تحت فشار نگذاشته باشد، دچار درد نمی‌شوند.

انواع جراحی دیسک کمر

در ادامه با روش‌های مختلف جراحی کمر و فتق دیسک  آشنا می‌شوید.

لامینوتومی و دیسککتومی

لامینوتومی و دیسککتومی روش‌های جراحی قدیمی فتق دیسک هستند. منظور از لامینوتومی “ایجاد حفره در لامینای دیسک” و منظور از دیسککتومی “برداشتن دیسک” است.

جراح برشی را روی پشت بدن و روی ناحیه فتق دیسک ایجاد می‌کند، سپس عضلات را کنار می‌زند تا بتواند پشت مهره‌ها را ببیند. عکس رادیوگرافی گرفته می‌شود تا جراح مطمئن شود که مهره صحیحی را انتخاب کرده است. سپس جراح حفره کوچکی را بین دو مهره، در محل پارگی دیسک ایجاد می‌کند تا بتواند کانال نخاعی را ببیند. وجه تسمیه اصطلاح لامینوتومی (ایجاد حفره در لامینا) این است که جراح معمولاً بخش کوچکی از استخوان لامینا را برمی‌دارد تا بتواند داخل کانال نخاعی را ببیند و فضا برای انجام عمل داشته باشد.

سپس جراح ریشه‌های عصبی را کنار می‌زند تا بتواند دیسک بین‌مهره‌ای را ببیند. جراح موادی را که از محل پارگی دیسک بیرون زده و عصب‌ها را تحت فشار قرار داده است، پیدا می‌کند و برمی‌دارد. به این ترتیب فشار و تحریک روی عصب رفع می‌شود. جراح با ابزار کوچکی که داخل دیسک جا می‌شود، مواد هسته دیسک (نوکلئوس پولپوزوس) را حتی‌الامکان از داخل هسته خارج می‌کند. تخلیه هسته دیسک به منظور پیشگیری از فتق مجدد دیسک در آینده انجام می‌شود.

وقتی عمل تمام شد، جراح عضلات را به سر جای اصلیشان در اطراف ستون فقرات برمی‌گرداند و زخم جراحی را با بخیه یا استیپل فلزی می‌بندد.

میکرودیسککتومی

پیشرفت‌های به دست آمده در زمینه ابزار جراحی، روش انجام جراحی لامینوتومی و دیسککتومی را متحول ساخته است. اصول انجام عمل، یعنی برداشتن فتق دیسک تفاوتی با گذشته نکرده است، اما امروزه می‌توان عمل را از راه برش بسیار کوچکتری انجام داد. مزیت روش جدید نسبت به رویکرد قدیمی این است که در طول عمل آسیب کمتری به بخش‌های سالم ستون فقرات وارد می‌شود و دوران نقاهت کوتاه‌تر می‌شود.

جراح برای این که بتواند ساختار ستون فقرات را از راه برش کوچکتر ببیند، از میکروسکوپ جراحی استفاده می‌کند. جراح برش کوچکی را به اندازه دو اینچ روی پشت بدن، دقیقاً بالای ناحیه فتق دیسک ایجاد می‌کند. وقتی جراح عضلات را کنار زد و توانست مهره‌ها را ببیند، از میکروسکوپ برای اتمام عمل استفاده می‌کند. بقیه عمل دقیقاً مانند روش قدیمی‌تری که در بالا توضیح داده شد، انجام می‌شود.

دیسککتومی آندوسکوپی

استفاده از دوربین‌های مخصوص انقلابی را در بسیاری از عمل‌های جراحی به وجود آورده است. اصول انجام عمل با گذشته تفاوتی نکرده است، اما برش‌های جراحی بسیار کوچکتر، در حدود یک چهارم اینچ شده است، جراح با استفاده از دوربین‌های تلویزیونی بزرگنمایی کنندۀ مخصوص می‌تواند داخل کانال نخاعی و دیسک را از راه همین برش کوچک ببیند. جراح دوربین و وسایل جراحی را از راه همین برش‌ها وارد ستون فقرات می‌کند و به جای آن که ساختارها را از پشت میکروسکوپ بررسی کند، نمایشگر دوربین را نگاه می‌کند و در این بین وسایل مخصوص را برای برداشتن مواد دیسک حرکت می‌دهد.

امروزه پارگی غضروف زانو را به راحتی می‌توان با استفاده از آرتروسکوپ درمان کرد و سنگ کیسه صفرا نیز به سادگی به روش لاپاراسکوپی خارج می‌شود. رویکرد یکسانی نیز جراحی ستون فقرات را متحول کرده است. اگر برش میکرودیسککتومی کوچکتر است و آسیب کمتری را وارد می‌کند، برش دیسککتومی آندوسکوپی از آن هم کوچکتر است و آسیب ناشی از آن نیز بسیار کمتر است. البته این روش جراحی هنوز در حال تکامل است و به طور گسترده به کار برده نمی‌شود.

از مزایای این عمل بسته می‌توان به وارد شدن آسیب کمتر به بافت‌های سالم اطراف ستون فقرات در زمان انجام جراحی اشاره کرد. در نتیجه دوران نقاهت کوتاه‌تر می‌شود و بیمار عوارض کمتری را تحمل می‌کند.

دیگر روش‌های جراحی

روش‌های جراحی زیر برای تسکین درد کمر به کار برده می‌شود:

• فورامینوتومی: جراح حفره استخوانی محل خروج ریشه عصب از کانال نخاعی را بزرگتر می‌کند. به این ترتیب وقتی دیسک‌ها به مرور زمان برجسته می‌شوند یا مفاصل در اثر بالا رفتن سن ضخیم‌تر می‌شوند، فشاری را به عصب وارد نمی‌کنند.
• نوکلئوپلاستی یا رفع فشار دیسک با پلاسما: در این روش جراحی لیزری از انرژی رادیوفرکانسی برای درمان کمردرد ناشی از فتق دیسک جزئی استفاده می‌شود. جراح سوزنی را وارد دیسک می‌کند، سپس دستگاه لیزر پلاسما را داخل سوزن قرار می‌دهد و سر آن را گرم می‌کند، به این ترتیب میدانی ایجاد می‌شود که بافت دیسک را تبخیر می‌کند، در نتیجه دیسک کوچکتر می‌شود و فشار روی عصب‌ها از بین می‌رود.
• فیوژن ستون فقرات یا خشک کردن مهره‌ها: جراح دیسک بین دو یا چند مهره را برمی‌دارد، سپس مهره‌های مجاور را با استفاده از گرفت استخوان یا وسایل فلزی به هم متصل می‌کند و این ساختار را با پیچ سفت می‌کند. فیوژن ستون فقرات انعطاف‌پذیری آن را کاهش می‌دهد، به علاوه دوران بهبود این روش طولانی است تا گرفت استخوان فرصت رشد کردن داشته باشد و مهره‌ها در این مدت به هم جوش بخورند.
• جراحی دیسک مصنوعی: جراحی پروتز جایگزینی برای فیوژن ستون فقرات است که به بیمارانی با آسیب‌دیدگی شدید دیسک پیشنهاد می‌شود. جراح دیسک را برمی‌دارد و آن را با دیسک مصنوعی جایگزین می‌کند تا ارتفاع و حرکت بین مهره‌ها بازیابی شود.

قبل از جراحی

فتق دیسک حتی قبل از جراحی هم عوارضی را به وجود می‌آورد. ابتلا به سندرم کودا اکوینا جدی‌ترین عارضه فتق دیسک است؛ این سندرم زمانی بروز می‌یابد که بخش بسیار بزرگی از مواد دیسک در محلی که عصب‌های کنترل کننده مثانه و روده‌ها قرار دارند، وارد کانال نخاعی شده باشد. فشار روی این عصب‌ها آسیبی دائمی را به آنها وارد می‌کند. در این حالت بیمار توانایی کنترل کردن مثانه و روده‌ها را از دست می‌دهد. سندرم کودا اکوینا عارضه‌ای جدی و خوشبختانه نادر است. چنانچه پزشک احتمال بدهد که بیمار در حال مبتلا شدن به این عارضه است، توصیه می‌کند که جراحی به سرعت برای رفع فشار از روی عصب انجام شود.

در طول جراحی

امکان بروز عوارض متعددی در طول جراحی وجود دارد. در تمام عمل‌های جراحی خطر بروز عوارض ناشی از بیهوشی وجود دارد. عوارض خاص عمل جراحی فتق دیسک به شرح زیر است:

آسیب عصبی

جراح برای این که بتواند فتق دیسک را عمل کند، دور عصب‌های ستون فقرات را دستکاری می‌کند. در طول این عمل احتمال آسیب دیدن اعصاب وجود دارد و حتی ممکن است آسیبی دائمی به عصب‌های درگیر وارد شود. آسیب عصبی ضعف و بی‌حسی دائمی یا درد در ناحیه قرارگیری عصب‌ها در پا را در پی دارد.

پارگی دورا

کیسه بافتی ضدآبی به نام سخت شامه یا دورا متر نخاع و عصب‌های نخاعی را می‌پوشاند. ممکن است این پوشش در زمان جراحی پاره شود. پارگی شامه یکی از عوارض شایع جراحی‌های ستون فقرات محسوب می‌شود. چنانچه جراح در زمان جراحی متوجه پارگی شامه بشود، می‌تواند آن را به راحتی ترمیم کند و شامه بدون هیچ مشکلی التیام می‌یابد. اما اگر جراح حین جراحی متوجه پارگی شامه نشود، ممکن است پارگی خود به خود ترمیم نشود، مایع مغزی نخاعی از راه این پارگی نشت کند و مشکلاتی ایجاد شود. نشت مایع مغزی ـ نخاعی سردرد نخاعی را در پی دارد. نشت مایع مغزی ـ نخاعی خطر عفونت را افزایش می‌دهد و منجر به ابتلا به مننژیت نخاعی می‌شود. چنانچه محل نشت به سرعت و خود به خود ترمیم نشود، لازم است که عمل ثانویه برای ترمیم پارگی دورا انجام شود.

بعد از جراحی

بعضی عوارض بعد از جراحی مشخص می‌شود؛ تعدادی از این عوارض به سرعت پدیدار می‌شود و بروز تعدادی چند ماه طول می‌کشد. شایع‌ترین عوارض بعد از جراحی دیسک کمر به شرح زیر است:

عفونت

پس از تمام عمل‌های جراحی، از جمله جراحی ستون فقرات اندکی احتمال بروز عفونت وجود دارد. زخم روی پوست، داخل دیسک یا کانال نخاعی دور اعصاب ممکن است عفونت کند. چنانچه عفونت فقط زخم پوستی را درگیر کرده باشد، مصرف آنتی بیوتیک برای درمان عفونت کافی است. اما اگر عفونت کانال نخاعی یا ناحیه دیسک را نیز درگیر کرده باشد، لازم است که عمل ثانویه برای تخلیه عفونت انجام شود. مصرف آنتی بیوتیک بعد از عمل دوم الزامی است.

فتق مجدد 

احتمال فتق مجدد همان دیسک جراحی شده ده تا پانزده درصد است. احتمال فتق مجدد در شش هفته نخست بعد از جراحی بیشتر است، البته این احتمال همواره وجود دارد. جراحی ثانویه برای درمان فتق مجدد ضروری است.

درد مداوم

بیماران بعد از جراحی دیسک کمر دچار درد شدیدی می‌شوند. روش‌های مختلفی برای تسکین درد در روزها و هفته‌های بعد از جراحی وجود دارد. برای آگاهی از مزایب و معایب این روش‌ها می‌توانید با متخصص درد مشورت کنید، متخصص درد بهترین روش یا ترکیبی از روش‌های تسکین درد را با توجه به تاثیرگذاری، عوارض جانبی احتمالی، احتمال ایجاد وابستگی و اعتیاد و اثر روش‌های مختلف بر فرآیند بهبود توصیه می‌کند.

متخصص درد عامل‌های زیر را هنگام توصیه روش مناسب تسکین درد مدّ نظر قرار می‌دهد:

• بسیاری از روش‌ها مستلزم مصرف داروهایی مانند داروهای مخدر مشتق از تریاک، داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب، کورتیکواستروئیدها و بی‌حسی‌های موضعی است. گاهی اوقات لازم است که بیمار بیش از یک دارو مصرف کند. درمان چندوجهی به کنترل درد کمک می‌کند و مصرف داروهای مخدر را کاهش می‌دهد.
• مسکن‌های مخدر باید با احتیاط مصرف شود تا از اعتیاد پیشگیری شود و امکان مدیریت بهینه عوارض فراهم شود. لازم است بدانید که بعضی عوارض مصرف داروهای مخدر خطرناک و کشنده است.
• برای اطلاع از روش‌های جایگزین یا مکمل تسکین درد که در آنها از دارو استفاده نمی‌شود، با پزشک معالجتان مشورت کنید.

متخصص بیهوشی که در زمینه مدیریت درد تخصص دارد، طرح درمان منحصر به فردی را متناسب با بیماری، پرونده پزشکی و ترجیحات بیمار برای قبل و بعد از جراحی تهیه می‌کند. متخصص بیهوشی بعد از جراحی به بیمار مشاوره می‌دهد تا بررسی کند که چه روش‌هایی برای بیمار موثر بوده است و درمان مدیریت درد را با توجه به میزان درد بیمار تنظیم کند.

بیماری دیسک دژنراتیو

هر گونه آسیبی که به دیسک وارد شود، منجر به تخریب یا دژنراسیون بخش درگیر ستون فقرات می‌شود. دیسکی که عمل بر روی آن انجام شده است و بخش برداشته شده مسلماً حین عمل آسیب می‌بیند. بیماران لزوماً در ناحیه دیسک جراحی شده دچار مشکلات بیشتر نمی‌شوند، اما در برابر مشکلات مختلف کمر و ستون فقرات آسیب‌پذیرتر می‌شوند. چنانچه فرآیند تخریب شدید شود، انجام عمل ثانویه ضروری خواهد بود. بروز این بیماری و تخریب دیسک معمولاً چند سال طول می‌کشد.

توانبخشی بعد از جراحی

بعد از جراحی دیسک کمر معمولاً به بیماران توصیه می‌شود که قبل از شروع برنامه ورزش درمانی به متخصص طب فیزیکی و توانبخشی مراجعه کنند. ورزش نقشی حیاتی در دوران بهبود دارد و به حفظ سلامت ستون فقرات کمک می‌کند. توانبخشی و ورزش درمانی را باید جزئی از مدیریت درازمدت سلامتی و کاهش خطر ابتلا به عارضه‌های گوناگون در نظر بگیرید. ورزش منظم بنیادی‌ترین و اصولی‌ترین روش برای مقابله با مشکلات ستون فقرات است. البته قبل از شروع ورزش باید از ایمنی و تاثیرگذاری تمرین‌های انتخابیتان مطمئن شوید.

مطالعات علمی نشان داده است که افرادی که به طور منظم ورزش می‌کنند، بسیار کمتر از بقیه به مشکلات کمر و ستون فقرات دچار می‌شوند. ورزش عضلات ستون فقرات را تقویت می‌کند، خطر زمین خوردن و آسیب‌دیدگی را کاهش می‌دهد و با تقویت کردن عضلات شکم، بازوها و پاها، خطر رگ به رگ شدن کمر را کاهش می‌دهد. تمرین‌های کششی نیز احتمال گرفتگی و اسپاسم عضلات را کمتر می‌کند. به علاوه تمرین‌های تحمل وزن از کاهش تراکم استخوان ناشی از پوکی استخوان جلوگیری می‌کند و خطر شکستگی‌های فشاری را کاهش می‌دهد. ورزش ایروبیک، یعنی ورزشی که قلب را به فعالیت وامی‌دارد و ضربان قلب را سریع‌تر می‌کند، یکی از بهترین روش‌های تسکین درد محسوب می‌شود. اندورفین‌ها موادی شیمیایی هستند که به طور طبیعی در بدن وجود دارند و با درد مقابله می‌کنند، اندورفین‌ها حین ورزش آزاد می‌شوند و درد را تسکین می‌دهند.